Những lo lắng về trí nhớ phổ biến đến mức nào?

Có nhiều lý do để quan tâm đến trí nhớ của bạn. Hãy xem xét những điều này: phát triển một trí nhớ siêu việt giúp tăng cường sự chú ý, tập trung, khả năng trừu tượng hóa, gọi tên, hình dung không gian, khả năng sử dụng lời nói, ngôn ngữ và tiếp thu từ. Nói ngắn gọn, trí nhớ chính là chìa khóa cho việc tăng cường trí não.

Ở Mỹ ngày nay, tất cả những người trên 50 tuổi đều đang sống trong nỗi sợ hãi mang tên Big A – bệnh Alzheimer. Các cuộc gặp gỡ nho nhỏ (bữa tối, tiệc cocktail, v.v.) mang bầu không khí như một phân đoạn từ chương trình đố vui hằng tuần “Chờ đã… Đừng nói là” của đài NPR. Đó là chương trình mà các khách mời sẽ ganh đua với nhau trong những cuộc thi căng thẳng để trở thành người đầu tiên nghĩ ra tên của những thứ như diễn viên đóng một vai nào đó trong loạt phim truyền hình ngắn mới nhất mà mọi người đang say mê theo dõi.

Gần như chắc chắn là ai đó sẽ lấy điện thoại di động ra để kiểm tra độ chính xác của người trả lời đầu tiên. Nhanh, nhanh hơn nữa, nhanh nhất kẻo người khác nghi ngờ bạn đang có những triệu chứng ban đầu của Big A.

Trí nhớ là một phần vô cùng quan trọng của con người. Ảnh: Nativespeaker.

Mặc dù bệnh Alzheimer không phổ biến như nhiều người vẫn lo sợ, nhưng người ta đang ngày càng bày tỏ lo lắng về chứng mất trí nhớ mà họ cảm nhận được với bạn bè của mình. Chúng cũng là những lời than thở phổ biến nhất mà những người trên 55 tuổi chia sẻ với bác sĩ của họ.

Những lo lắng về trí nhớ như vậy thường phi lý và khơi dậy sự lo lắng không cần thiết. Sự lo lắng phổ biến này đã góp phần tạo ra một mối quan ngại rộng rãi về trí nhớ và các dấu hiệu suy giảm trí nhớ. Một trong những lý do của sự hoảng loạn này là sự nhầm lẫn trong tư duy của nhiều người về cách chúng ta hình thành ký ức.

Hãy cố gắng nhớ lại một chuyện gì đó đã xảy ra với bạn vào đầu ngày hôm nay. Nó không nhất thiết phải là một chuyện đặc biệt – bất kỳ sự kiện thông thường nào cũng được. Giờ hãy xem ký ức đó đã hình thành như thế nào.

Theo yêu cầu của tôi, bạn đã truy xuất ký ức về một chuyện gì đó mà có lẽ bạn sẽ không nghĩ tới nếu tôi không thúc giục bạn nhớ lại nó và bạn không nỗ lực để truy xuất nó.

Về bản chất, trí nhớ là trải nghiệm lại một chuyện gì đó trong quá khứ dưới dạng một hồi ức. Về mặt hoạt động, ký ức là sản phẩm cuối cùng của những nỗ lực của chúng ta trong hiện tại nhằm truy xuất những thông tin được lưu trữ trong não mình.

Ký ức – tương tự những giấc mơ và hành động tưởng tượng – khác nhau tùy theo mỗi người. Ký ức của tôi khác biệt rõ rệt với ký ức của bạn vì chúng dựa trên trải nghiệm sống cá nhân của chúng ta.

Ký ức cũng khác với hình ảnh hoặc video về các sự kiện trong quá khứ. Mặc dù các phiên bản dựa trên công nghệ này của quá khứ có thể đóng vai trò là công cụ kích thích trí nhớ, nhưng bản thân chúng không phải là ký ức.

Năm 2022, tôi bước lên bục cao sân khấu Nhà hát Thành phố Hồ Chí Minh đăng quang Hoa hậu Môi trường Việt Nam.

Năm 2023, tôi tiếp tục trở thành người Việt Nam đầu tiên chinh phục vương miện Miss Eco International 2023 (Hoa hậu Môi trường Thế giới) tại Cairo, Ai Cập giữa những phấn khích và xúc động.

Chiếc vương miện đã thay đổi tôi. Từ một cô bé vô tư trong chiếc “tổ kén” gia đình nuôi dưỡng gần 20 năm qua, nay tôi bước ra thế giới rộng lớn và choáng ngợp với những điều không thể ngờ đến. Thế giới đã “dạy” tôi lớn lên, trước những vô lo, niềm vui, nỗi buồn, cảm xúc của tuổi vừa rời ghế nhà trường.

Nhiệm kỳ hoa hậu của tôi đã kết thúc, nhưng tôi vẫn tiếp tục sứ mệnh trên con đường đã chọn, đó là tình yêu, là trái tim, là thanh xuân, là giá trị sống.

Hai năm nhìn lại, tôi tự hỏi về bản thân, về phiên bản khác của chính mình giữa có và không có vương miện, giữa những gì tôi đạt được và đánh mất. Thế giới đó, có gì ở lại cùng tôi? Có gì đã khiến tôi dũng cảm đi tiếp trong khoảng thời gian đầy khó khăn đó?

Hoa hậu môi trường thế giới 2023 Nguyễn Thanh Hà. Ảnh: Vietnam.vn.

Một mình trên sân khấu

Ngay khi vừa đạt cột mốc “đủ tuổi”, tôi lập tức đăng ký cuộc thi Hoa hậu Môi trường Việt Nam. Lúc ấy, tôi chỉ nghĩ rằng, phải thực hiện ước mơ của mình ngay khi có cơ hội. Ước mơ làm hoa hậu? Không hẳn! Đó là ước mơ được làm gì đó, thật cụ thể, thật thiết thực cho môi trường sống này, cho hành tinh này.

Nếu trở thành hoa hậu, tôi sẽ có ưu thế hơn, có thể xuất hiện trước nhiều người để bày tỏ những vấn đề về môi trường, đánh động sự quan tâm của nhiều người hơn. Nghĩ là làm, thật may mắn, tôi đã thành công và đăng quang khi lần đầu thử sức ở một đấu trường sắc đẹp mà mục tiêu không phải để trở thành người đẹp được ca ngợi hay được công nhận về nhan sắc. Tôi chỉ muốn nhắm tới sứ mệnh vì môi trường như chính danh hiệu mà cuộc thi đã trao.

Tôi bỗng nhớ đến câu nói trong Nhà Giả Kim: “Khi bạn thực sự mong muốn một điều gì, cả vũ trụ sẽ hợp lại giúp bạn đạt được nó”. Phải chăng, tôi thành công vì tôi khao khát điều đó mãnh liệt?

Ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường, tôi đã nhiều lần tự đặt câu hỏi cho bản thân: Là một người trẻ lớn lên trong điều kiện sống đầy đủ, được ăn ngon mặc đẹp và có nhiều cơ hội học tập hơn thế hệ ông bà, ba mẹ ngày xưa, liệu tôi có thể làm ngơ trước những mối đe dọa đang rình rập môi trường sống của chúng ta như rác thải, ô nhiễm, hạn mặn, lũ lụt, phá rừng hay hiệu ứng nhà kính không? Chính vì vậy, tôi đã quyết định tham gia cuộc thi Hoa hậu Môi trường. Hai chữ “môi trường” trong danh hiệu chính là nguồn sức mạnh và động lực để tôi hành động.

Ban đầu, tôi cũng mang trong mình rất nhiều lo ngại: Liệu mình có đủ khả năng không? Liệu có thể vượt qua những thí sinh tài năng khác? Tuy nhiên, tôi nhận ra, niềm khao khát mạnh mẽ muốn thử thách bản thân và tìm kiếm những cơ hội mới để trưởng thành còn lớn hơn. Điều thôi thúc tôi tham gia không chỉ là mong muốn thể hiện bản thân, mà còn ở khát khao được lan tỏa những giá trị tích cực về bảo vệ môi trường đến cộng đồng.

Ngày 2/3/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm có bài viết quan trọng về học tập suốt đời, nhấn mạnh đây là quy luật tất yếu trong bối cảnh thế giới không ngừng biến đổi bởi cách mạng khoa học công nghệ.

Học tập suốt đời cũng là một triết lý được các học giả từ nhiều nơi trên thế giới ủng hộ. Trong số đó có TS Michelle R. Weise (tốt nghiệp từ chương trình Fulbright tại đại học Harvard và Stanford).

Với tác phẩm Học tập suốt đời, bà đưa ra một mô hình học tập linh hoạt, giúp mỗi cá nhân thích ứng với sự chuyển đổi số và kéo dài thời gian làm việc hiệu quả.

Sách Học tập suốt đời. Ảnh: T.H.

Những người lớn tuổi liên tục cập nhật kiến thức mới

Trước bối cảnh thị trường lao động liên tục biến đổi, việc học tập suốt đời đã trở thành xu hướng tất yếu. Nhiều người lớn tuổi không chỉ tiếp tục làm việc mà còn chủ động nâng cao kỹ năng để thích nghi với những thay đổi của xã hội và công nghệ. Đây là yêu cầu bắt buộc nếu muốn duy trì vị trí trong môi trường việc làm hiện đại.

Tỷ lệ người trên 55 tuổi vẫn tham gia thị trường lao động đang ở mức cao nhất từ trước đến nay. Theo thống kê, nhiều người thuộc thế hệ Baby Boomer (cá nhân sinh từ năm 1946 đến 1964) vẫn tiếp tục làm việc ở tuổi 60-70. Họ trải qua trung bình 12 lần chuyển đổi công việc trong suốt sự nghiệp. Thay vì nghỉ hưu theo lộ trình truyền thống, họ buộc phải cập nhật kiến thức, học hỏi những kỹ năng mới để duy trì sự cạnh tranh.

“Một trong những động lực chính thúc đẩy xu hướng này chính là sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ. Những tiến bộ trong trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn hay điện toán đám mây đã tạo ra nhiều lĩnh vực việc làm hoàn toàn mới. Những nghề như chuyên gia phân tích dữ liệu, quản lý truyền thông mạng xã hội hay kỹ sư học máy hầu như không tồn tại cách đây một thập kỷ”, TS Michelle R. Weise viết.

Sự thay đổi trên đặt ra thách thức không nhỏ cho những lao động lớn tuổi khi họ phải liên tục cập nhật kỹ năng để không bị bỏ lại phía sau.

Thực tế đã ghi nhận nhiều tấm gương tiêu biểu về việc học tập suốt đời. Tại Mỹ, một nghiên cứu từ LinkedIn chỉ ra rằng nhiều công việc hàng đầu vào năm 2014 như nhà phát triển iOS/Android, kiến trúc sư dữ liệu lớn hay chuyên gia UI/UX đều là những nghề chưa từng tồn tại 5 năm trước đó. Để thích ứng, hàng loạt người lớn tuổi đã quay lại trường học hoặc tham gia các khóa đào tạo ngắn hạn để trang bị kỹ năng mới.

Bà Mary Wilson, 62 tuổi, từng là nhân viên kế toán, đã quyết định học thêm về phân tích dữ liệu và đang làm việc trong lĩnh vực công nghệ thông tin. Trường hợp của bà là minh chứng rõ ràng cho thấy việc học tập suốt đời có thể mở ra những cơ hội nghề nghiệp mới, ngay cả khi đã bước sang tuổi xế chiều.

TS Nguyễn Mạnh Hùng – CEO Thái Hà Books bên cuốn Học tập suốt đời tại Đường sách TP Thủ Đức.

Học tập suốt đời để đảm bảo cuộc sống

Theo tác giả TS Michelle R. Weise, tại Mỹ, quan niệm về học tập suốt đời đã trở thành nền tảng cho sự phát triển cá nhân và xã hội.

“Một nghiên cứu của Trung tâm Giáo dục và Lực lượng lao động Georgetown cho thấy 65% việc làm tại Mỹ hiện nay đòi hỏi trình độ sau trung học. Điều này buộc người lao động không thể dừng lại ở bằng cấp đầu tiên mà phải tiếp tục nâng cao trình độ thông qua các khóa học ngắn hạn, chương trình đào tạo lại và chứng chỉ chuyên môn”, TS Michelle R. Weise viết trong cuốn sách Học tập suốt đời.

Bên cạnh đó, nhiều người Mỹ tìm đến các nền tảng học trực tuyến như Coursera, edX hay Udacity để bổ sung kiến thức. Theo báo cáo từ LinkedIn Learning năm 2023, số lượng người tham gia các khóa học trực tuyến tại Mỹ đã tăng 32% so với năm trước. TS Weise nhận định rằng nhu cầu không ngừng về việc cập nhật kỹ năng, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ thông tin, tài chính và quản trị kinh doanh.

Học tập suốt đời không chỉ dành cho giới trẻ mà còn được khuyến khích trong tầng lớp lao động lớn tuổi. Chương trình “Encore Career” của Mỹ khuyến khích những người trên 50 tuổi học tập và chuyển đổi nghề nghiệp. Điển hình là trường hợp của bà Mary Johnson, một cựu nhân viên ngân hàng đã quyết định học lập trình khi bước sang tuổi 55. Nhờ vào các khóa học trực tuyến và chương trình hỗ trợ của chính phủ, bà đã tìm được công việc mới tại một công ty công nghệ, minh chứng cho việc học tập không có giới hạn tuổi tác.

Chính phủ Mỹ cũng có nhiều chính sách nhằm thúc đẩy học tập suốt đời, đặc biệt là các chương trình hỗ trợ tài chính như Pell Grant và Workforce Innovation and Opportunity Act (WIOA). Những chương trình này giúp người lao động có thêm cơ hội tiếp cận giáo dục mà không phải lo ngại về chi phí.

Ngoài ra, nhiều công ty lớn như Amazon, Google và IBM đã triển khai các chương trình đào tạo nội bộ, hỗ trợ nhân viên học tập và phát triển kỹ năng mới. Amazon, thông qua chương trình Career Choice, chi trả 95% học phí cho nhân viên tham gia các khóa học nghề và chứng chỉ chuyên môn, giúp họ có thêm cơ hội thăng tiến hoặc chuyển đổi nghề nghiệp.

Thực tiễn từ Mỹ cho thấy học tập suốt đời đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy kinh tế và xã hội. Các nước đang phát triển với dân số trẻ và thị trường lao động ngày càng cạnh tranh, cần có những chính sách khuyến khích việc học tập liên tục, từ cấp chính phủ đến doanh nghiệp.