Emily Ratajkowski là siêu mẫu người Mỹ có hơn 30 triệu người theo dõi trên Instagram cá nhân và thường xuyên xuất hiện trên trang bìa nhiều tạp chí. Cô đại diện cho nhiều hãng thời trang cao cấp như Versace, Marc Jacobs, Dolce and Gabbana… và tham gia vào những dự án điện ảnh danh tiếng như Cô gái mất tích (Gone Girl).

Đẹp, nổi tiếng, giàu có, tưởng như có tất cả trong tay, nhưng những trải lòng của Emily trong hồi ký Thân em đã tiết lộ tâm tư của một cô gái làm việc trong ngành công nghiệp thời trang – giải trí nhiều góc khuất. Kể về trải nghiệm dần mất đi quyền làm chủ cơ thể của mình, Emily đặt ra loạt câu hỏi có tính bản chất về vẻ đẹp của phụ nữ và quyền làm chủ vẻ đẹp này.

Trong buổi tọa đàm chia sẻ về cuốn sách diễn ra vào giữa tháng 9, TS Ngữ văn Nguyễn Thị Thanh Lưu, ThS Nghiên cứu Phát triển Hoàng Giang Sơn và ThS Phụ nữ học – dịch giả Võ Quỳnh Lan đã phân tích và thảo luận về cách mà cuốn hồi ký của Emily chất vấn nhiều vấn đề xoay quanh phụ nữ và quyền làm chủ cơ thể của phụ nữ.

Siêu mẫu Emily Ratajkowski. Ảnh: Haper’s Bazaar.

Vẻ đẹp đo bằng hệ giá trị cũ

TS Ngữ văn Nguyễn Thị Thanh Lưu nhận xét qua cuốn sách, ta thấy được một cô gái ý thức rất rõ về vẻ đẹp của mình, hoàn toàn không phải một nhân vật ngây thơ đến ngây ngô. Điểm cuốn hút của cuốn sách nằm ở những giằng xé, phân vân, nghi hoặc trong nội tâm Emily. Cô vừa muốn dùng vẻ ngoài của mình để chinh phục thế giới vừa chán ghét việc người ta chỉ để ý đến cô vì vẻ ngoài.

Cô vui sướng được bố mẹ ủng hộ hết mực cho sự nghiệp làm người mẫu nhưng cũng lại cảm thấy xấu hổ hoặc ngại ngùng vì những khoe mẽ mà cô cho là quá đà của gia đình, đặc biệt là người mẹ. Bà rõ ràng rất ủng hộ con gái nhưng dường như đó không phải là vì bà nhìn nhận Emily với giá trị thực sự.

Nhiều đoạn viết về mẹ, Emily hoài nghi rằng bà say mê những lời ca ngợi vẻ đẹp dành cho con gái chỉ vì nhìn thấy ở đó hình bóng của mình thuở trẻ, coi nhan sắc của cô là “món quà thừa kế” của bà. Bà quan sát các cậu trai mới lớn để ý cô con gái tuổi teen của mình, luôn ngấm ngầm lấy thước đo của xã hội nam quyền để đánh giá giá trị của con gái.

Emily không hạnh phúc, không hài lòng với cách thế giới đối xử với mình, dù trong thời kỳ hoàng kim đỉnh cao của sự nghiệp. Cô cay đắng vỡ lẽ ra rằng cô chỉ có vẻ có quyền với cơ thể và cuộc đời mình, nhưng thực chất mọi con mắt đổ dồn về cô đều dưới một thước đo cũ kĩ kinh điển. Trong môi trường làm việc của cô, xã hội luôn đề cao và bảo vệ phụ nữ của cô, thực tế thì vị trí của phụ nữ chưa thay đổi.

Khi cô quyết định viết sách, người ta hỏi: Cô tự viết hay sao? Đây chỉ là một trong nhiều ví dụ trong câu chuyện cho thấy cô bị xem như một ma-nơ-canh không hơn không kém.

Sách Thân em.

“Mình chỉ là cơ thể này thôi sao?”

ThS Phụ nữ học Võ Quỳnh Lan, người chuyển ngữ Thân em sang tiếng Việt, kể về giai đoạn đang học tại Mỹ, dùng thức ăn để vượt qua căng thẳng mà lên đến 80 kg. Khi ấy cô mới cảm nhận rất rõ mọi người dường như chỉ chăm chăm chú ý đến cơ thể mình, khiến cô phải tự hỏi: “Mình chỉ là cơ thể này thôi sao?”

Quỳnh Lan bị cuốn vào rối loạn ăn uống, khủng hoảng về cách nhìn nhận cơ thể, mất kết nối với cơ thể, không ý thức được những gì đang diễn ra với cơ thể. Cô dần dần nhận ra vấn đề cốt lõi ở đây chính là mối quan hệ của cô với cơ thể mình, với thức ăn và cả những người xung quanh. Nhờ bạn bè, huấn luyện viên thể dục mà Quỳnh Lan mới đưa mình về quỹ đạo, lấy lại cảm giác “đây là cơ thể của mình, ở đây, theo ý mình muốn”.

TS Ngữ văn Nguyễn Thị Thanh Lưu quan niệm ta chỉ có thể thoát ra khỏi những thước đo và đánh giá của xã hội bằng cách tự xây dựng giá trị sống bền vững của riêng mình. Một phụ nữ quyết định làm gì dù là làm đẹp hay làm giàu… chỉ vì cô ấy muốn vậy chứ không phải cô ấy muốn chiều lòng ai hay đám đông nào. Đẹp tức là bản thân thấy mình đẹp, không vì ai khen ngợi hay chê bai. Việc này tưởng dễ mà thực ra khó, vì xã hội nào cũng đầy rẫy ràng buộc và đánh giá.

ThS Nghiên cứu Phát triển Hoàng Giang Sơn cho rằng một xã hội chi phối bởi nhãn quan nam giới (male gaze) thì ảnh hưởng rất nhiều tới cách người phụ nữ nhìn nhận bản thân, cơ thể của mình. Phụ nữ luôn bị đưa vào vị thế là “bị nhìn, bị đánh giá” (bởi đàn ông) nên họ luôn được/bị dạy là cần thay đổi để phù hợp với tiêu chuẩn xã hội (hay thực tế là đàn ông) đặt ra.

Dẫu sao chăng nữa, cái đẹp về ngoại hình ngày nay vẫn rất được chú trọng, những người được số đông nhận xét là ưa nhìn vẫn có nhiều đặc quyền riêng. Tuy nhiên, ThS Hoàng Giang Sơn nhận định rằng nếu ta quan tâm nhiều hơn đến những yếu tố khác, như tiếng nói, tự chủ, hay đam mê, thì ta sẽ giảm bớt được áp lực về cái đẹp, áp lực đặt lên người nữ.

Tướng Giáp và vợ, bà Đặng Bích Hà. Ảnh: TL.

Nhà văn Nguyệt Tú là con gái đầu của danh họa Nguyễn Phan Chánh – người khởi xướng cho nghệ thuật tranh lụa Việt Nam, và là phu nhân của cố Chủ tịch Quốc hội – Trung tướng Lê Quang Đạo.

Trong tập hồi ức Đi và Nhớ, bà đã kể những câu chuyện về cuộc đời mình với những người thân yêu ruột thịt và những người anh em đồng chí thân thiết cùng thời, trong đó có chuyện tình bạn giữa bà và bà Đặng Bích Hà – phu nhân của Đại tướng Võ Nguyên Giáp.

Những ngày khẩn trương sau đám cưới

Nguyệt Tú quen thân với bà Đặng Thị Bích Hà từ năm 1946. Lúc đó, bà công tác ở ban nữ Thanh niên thành Hoàng Diệu còn bà Hà phụ trách thiếu nhi Ấu trĩ viên.

Ngày toàn quốc kháng chiến, cả hai bà đều phải rút ra ngoại thành. Sau thời gian ngắn làm công tác cơ yếu, Nguyệt Tú xin chuyển công tác. Trong lúc chờ công tác mới, bà đến ở nhà bà Hà ít hôm.

Nguyệt Tú kể, một buổi tối, bà đang nằm đọc sách trên ghế dài phòng ngoài bỗng nghe tiếng mở cửa. Bà nằm yên vờ ngủ và đoán đó là anh Văn (tên thân mật của Đại tướng Võ Nguyên Giáp) ghé thăm Bích Hà.

Sáng hôm sau Tướng Giáp đi sớm. Ấn tượng đầu tiên của Nguyệt Tú về ông rất sâu sắc. Thấy bà đã dậy ông cười tươi chào và bắt tay rất chặt. Sau hôm đó bà Hà có cho Nguyệt Tú xem một bức thư ngắn mà Tướng Giáp gửi cho bà phía dưới có câu: “Cho anh hỏi thăm Nguyệt Tú bạn của Hà”.

Mãi sau này, Nguyệt Tú mới biết là hai người mới cưới được mấy hôm, Tướng Giáp chỉ tranh thủ ghé thăm Bích Hà một tối rồi lại phải đi ngay, vì công việc kháng chiến đang rất khẩn trương.

Sau ngày ấy, Nguyệt Tú về công tác ở Đội Tuyên truyền xung phong của Việt Minh. Trong một lần về Quốc Oai tuyển các cháu thiếu nhi trong đội Văn nghệ, bà lại có dịp gặp lại vợ chồng Tướng Giáp.

Vào thời điểm này Trung đoàn Thủ đô đã rút ra ngoài, các cơ quan trung ương cũng chuyển dần lên Việt Bắc nhưng Bộ Tổng chỉ huy quân sự vẫn còn ở Quốc Oai.

Tướng Giáp lúc đó đang ngồi ở bàn lúi húi viết, nhưng khi thấy có bạn của Bích Hà đến, ông ngừng viết, ngẩng đầu cười tươi bắt tay Nguyệt Tú, rồi để hai người nói chuyện. Lúc này Nguyệt Tú vẫn còn mang chiếc áo dài vân đen của cô cán bộ nữ thanh niên Hà Nội…

Chia tay hai vợ chồng Tướng Giáp về cơ quan, tối hôm đó, Nguyệt Tú cứ nghĩ mãi không biết Bích Hà và Tướng Giáp cùng các cơ quan Trung ương sẽ đi lên đường nào lên Việt Bắc.

Khoảnh khắc bình dị của Đại tướng Võ Nguyên Giáp và phu nhân Đặng Bích Hà. Ảnh: Trần Hồng.

Người trợ lý đắc lực

Thế rồi, Nguyệt Tú cũng lên Việt Bắc, và rồi một ngày bà được một đồng chí liên lạc đưa đến gặp bà Bích Hà. Lúc này, Tướng Giáp và Bích Hà đang ở trong nhà dân, tường gạch, mái lá thoáng đãng bên kia sông Đà trên đất Lâm Thao (Phú Thọ).

Thấy Nguyệt Tú bước vào với ba lô trên lưng, Bích Hà đã hỏi ngay: “Tuệ ăn gì chưa? Đợi chút nhé!”. Bích Hà lấy hai quả trứng gà trong chiếc rổ bên cạnh, rồi lấy cốc nước sôi bỏ hai quả trứng vào. Nguyệt Tú biết đây cũng là món ăn bồi dưỡng duy nhất của Tướng Giáp những ngày đầu kháng chiến.

Cũng theo lời kể của nhà văn Nguyệt Tú, để đảm bảo bí mật, lúc này các cơ quan Bộ Tổng tham mưu đều phân tán vào ở nhà dân. Bích Hà luôn ở cạnh Tướng Giáp. Bà trở thành người sắp xếp tài liệu, truyền đạt ý kiến, đồng thời chăm lo bữa ăn giấc ngủ cho chồng. Thường thì Tướng Giáp làm việc rất khuya, có khi suốt đêm. Ít khi Bích Hà được ngủ trước.

Một lần, từ cơ quan Phụ nữ Trung ương ở chiến khu Việt Bắc, Nguyệt Tú đến chơi với Bích Hà và ở lại một tối. Thấy Tướng Giáp làm việc quá nửa đêm chưa nghỉ, Nguyệt Tú nói: “Hà nhắc anh nghỉ sớm hơn để làm việc lâu dài”. Bích Hà nói: “Hôm nào anh cũng thức khuya thế đấy Tuệ ạ”.

Theo nhà văn Nguyệt Tú, bà Bích Hà rất lo cho sức khỏe của chồng, nhưng bà chỉ biết cùng thức với ông, không dám giục, vì công việc đòi hỏi ông tranh thủ từng giây, từng phút.

Đồng chí Trường Chinh (tên gọi thân mật anh Nhân) nhiều hôm đến làm việc với Tướng Giáp đến quá nửa đêm. Khi ra về, nhìn thấy Nguyệt Tú và Bích Hà vẫn ngồi đọc tài liệu và thủ thỉ nói chuyện, thì ông bắt tay họ với nụ cười: “Hai cô gặp nhau tha hồ ríu rít, ríu rít nhé”.

Sau khi ông Trường Chinh về, Nguyệt Tú và Bích Hà lại tiếp tục mải mê với đống tài liệu tin tức chiến sự và các chỉ thị của Tướng Giáp. Và bà đọc được một tài liệu viết về việc địch sẽ nhảy dù xuống hậu phương. Chúng không bắn đạn thật khi đã thả dù. Chính nhờ đọc được tài liệu này mà sau này Nguyệt Tú đã thoát chết khỏi trận nhảy dù ngày 10/8/1948 của quân Pháp ở Vân Đình.

Một mình vượt cạn

Cũng theo lời kể của Nguyệt Tú, mặc dù cùng ở chiến khu Việt Bắc, cùng ở trong quân đội, bà Bích Hà sống trong khu lán của Bộ tổng Tham mưu, còn bà lại sống trong khu lán của Tổng cục Chính trị, hai khu lán khá xa nhau.

Trong thời gian Tướng Giáp và ông Lê Quang Đạo cùng đi chiến dịch Hoà Bình, nghe tin Bích Hà vừa sinh cháu gái đầu lòng, Nguyệt Tú vội sang thăm bạn. Lúc này, bà đang mang thai con trai thứ hai, phải lội qua mấy con suối và nhiều đường rừng quanh co mới đến lán Bích Hà ở nên cũng vất vả.

Vừa vào lán nhìn thấy Bích Hà và cháu nhỏ đỏ hỏn nằm bên cạnh, Nguyệt Tú mừng quá vì thấy Bích Hà khoẻ, “mẹ tròn con vuông”, dù phải vượt cạn một mình.

Nhà văn Nguyệt Tú cũng cho biết, trong kháng chiến, bộ phận quân y không phải lúc nào cũng ở gần, thức ăn dành cho bà đẻ và bé sơ sinh thiếu thốn. Giống như chỗ Nguyệt Tú ở, chiếc lán của Bích Hà dưới những tán lá ẩm thấp, nhiều khi nền nhà còn ướt sũng nước…

Sau Tướng Giáp và bà Bích Hà đã đặt tên cho cô con gái đầu lòng này là Võ Hoà Bình. Đấy cũng là tên Chiến dịch Hòa Bình. Dưới sự chỉ huy tài tình của Tướng Giáp, Chiến dịch thắng lợi, ta đã làm thất bại âm mưu giành lại quyền chủ động chiến lược và chia cắt chiến trường Bắc Bộ của Pháp.