Văn thơ có nhiều trang viết gắn liền sự mộc mạc, đơn sơ của thôn quê dân dã, đặc biệt là sự xuất hiện của những chú chó trung thành, là vật nuôi giữ nhà, cũng là người bạn thân thiết của con người.

Hình ảnh chú chó đã đi từ đời sống sinh hoạt, đến những câu ca dao, tục ngữ dân gian, và làm nên những thông điệp nhân văn sâu sắc trong các tác phẩm văn học đã rất quen thuộc với độc giả Việt Nam như Đôi mắt, Lão Hạc…

Đưa loài vật trở thành nhân vật trong văn học sẽ khó, bởi không có sự quan sát hay cảm nhận sâu sắc về thế giới ở những góc độ khác nhau sẽ khó có thể viết được.

Trong cuốn sách mới xuất bản Đội trinh sát và con chó Sara (NXB Lao Động), tác giả Trung Sĩ khéo léo đưa hình ảnh chú chó xuất hiện ngay từ tên tác phẩm và xuyên suốt cốt truyện.

Sách Đội trinh sát và con chó Sara. Ảnh: Sống.

Chú chó trinh sát

Truyện Đội trinh sát và con chó Sara viết về hành trình của người lính tại chiến trường Campuchia, chống lại quân diệt chủng Khmer Đỏ. Tác phẩm lấy hình tượng một con chó làm nhân vật trung tâm khiến người đọc tò mò.

Trái ngược với cái tên mỹ miều của nó, Sara là con chó nhách Phong lượm được trên vỉa hè chỗ gần bến cá, mon men đến trung đội xin ăn.

Chó khôn tứ túc huyền đề / Tai thì hơi cúp, đuôi thì hơi cong

Người ta giữ nó lại vì cái huyền đề kép hay còn vì sự trống vắng cảm nhận rõ rệt nhất, đến trong những ca gác tàn đêm mỗi đầu hai vọng.

Những con chó trung thành vẫn luôn xuất hiện như thế, khi mà người ta nghèo khổ nhất và cô đơn nhất.

Nhưng bộ móng huyền đề kép chẳng phải thứ trang sức dư thừa, Sara quả là con chó khôn ngoan hiếm thấy. Theo bước đường hành quân, xông pha trận mạc, Sara trở thành chú chó chiến đích thực của đội trinh sát.

Nó thấu hiểu ngõ ngách tâm tư của các ông chủ, biết thân biết phận nhưng cũng luôn đòi hỏi được đối xử công bằng, đúng tinh thần “chó có suất”.

Tình cảm giữa con chó hoang và những người lính cứ thế hình thành dần sau những lần “tác chiến” bắt rắn mối, những lần băng qua làn pháo nổ, rồi khi anh bạn bốn chân được chủ của mình bảo vệ sau loạt pháo ác liệt.

Kể từ đây, số phận con chó gắn liền số phận những người lính trinh sát một tiểu đoàn chủ lực, dọc ngang mọi nẻo chiến trường trên đất nước Chùa Tháp.

Nhà văn Trung Sỹ (giữa) giao lưu với bạn đọc tại Hội sách Hà Nội 2019.

Nhân chứng của chiến tranh

Tác giả Trung Sĩ khắc họa hình ảnh Sara khiến cho người đọc hình dung nó như một nhân vật chứa đầy tâm tư, tình cảm.

Chú chó được nhân cách hóa, biết sán đến ve vãn các nàng chó như một thằng ma cà bông vỉa hè chính hiệu, biết hãnh diện trước sự thán phục của bầy chó cái, biết giả vờ nịnh bợ các ông chủ, biết đau đớn, tức tưởi khi bạn tình bị giết, biết nhớ nhung tình nghĩa với cô chủ cũ, biết căm ghét khẩu DKZ 75 ly mà trong mắt nó chẳng khác một con chó điên khốn kiếp, vô dụng, không có lông, sủa ra lửa và hay gây phiền nhiễu…

Sara đi theo chủ của mình, dù cho bị bỏ quên, vẫn tìm về sau mấy ngày lưu lạc như một người lữ khách. Dù chỉ bắt gặp một mùi hương quen thuộc, hay cử chỉ búng tay của anh lính lạ cũng khiến nó bồi hồi.

Sự khôn ngoan của Sara còn được miêu tả trong những lần con chó cùng chủ tác chiến đánh địch, đến những lần nó cứu chủ mình thoát khỏi cạm bẫy kẻ thù.

Trong một lần đánh chiến dữ dội, Sara, với linh tính của chú chó chiến, đã kịp thời báo cho chủ về quả lựu đạn M67 giấu trong áo một đứa trẻ.

Sara được nhân cách hóa, can trường nhưng cũng nhiều cô đơn. Những người lính có thể không màng tính mạng trong những trận đánh ác liệt, giữa lý tưởng lớn lao, họ cũng có những khao khát rất đời thường.

Những người lính sắt đá ấy khi đêm về vẫn dằn vặt những nỗi nhớ nhà, vẫn là một niềm mơ ước hòa bình cháy bỏng luôn âm ỉ trong trái tim.

Hai năm chinh chiến mới thoảng qua, nhưng như đã lâu bằng cả nửa đời người. Những con đường bò không tên hoang vắng, chiếc bi đông cạn khô khai nồng mùi nước tiểu, đôi mắt trõm một em bé gần chết đói đăm đăm nhìn nắm cơm vắt của thằng Phong, hay xác con voi đen toác bụng lõa ngầu máu đỏ?

Sara xuyên suốt câu chuyện, là bạn đồng hành, cũng là nhân chứng cho tội ác của chiến tranh, và cho cả tâm tư tình cảm đẹp đẽ của những người lính trẻ.

Sự xuất hiện của Sara khiến cho cuộc chiến tranh được tái hiện bớt đi phần nào bi thương, áng văn trở nên đầy chất lính, chất đời và cũng để lại trong lòng người đọc thật nhiều suy ngẫm, day dứt khôn nguôi.