Cơ cấu tổ chức Thái Y Viện triều Nguyễn. Nguồn: Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I.

Ở nước ta, từ triều Lý đã lập Ty Thái y; triều Trần, Hậu Lê có Viện Thái y để chăm sóc sức khỏe cho vua, hoàng tộc, quan lại và chuyên trách về y tế. Đến triều Nguyễn, vua Gia Long cho đặt Thái y viện từ khi còn xưng vương.

Cơ sở chăm sóc sức khỏe đặc biệt là cho thiên tử

Theo Đại Nam thực lục, tháng 10 năm 1790, ông cho đặt Thái y viện, sai thuộc nội Cai đội Nguyễn Thận kiêm quản. Sách Đại Nam nhất thống chí cho biết, ban đầu, Thái y viện được xây dựng ở phường Dưỡng Sinh trong Kinh thành Huế; triều Minh Mệnh, viện dời về phía đông Duyệt Thị đường trong Tử Cấm thành.

Thái y viện triều Nguyễn là cơ quan chuyên trách chăm sóc sức khỏe cho vua, hoàng tộc, hậu cung, quan lại trong triều đình và quản lí các hoạt động y tế của cả nước. Thái y viện có nhiệm vụ “phân biệt hư thực, âm dương và phép gốc ngọn, sau trước, những sự có quan hệ đến thuốc thang”.

Năm 1802,vua Gia Long cho đặt Chánh y, Phó y nhưng không có số người nhất định. Năm Gia Long thứ 4 (1805), nhà vua chuẩn định phẩm hàm cho quan viên trong Thái y viện để hoàn thiện bộ máy. Sau đó, vua Gia Long lại chia ban, cấp lương tháng cho thuộc viên làm việc trong viện. Tuy nhiên, bộ máy tổ chức của Thái y viện triều Gia Long còn đơn giản.

Năm 1820, sau khi lên ngôi, vua Minh Mệnh tiếp tục hoàn thiện cơ cấu tổ chức, định viên ngạch, phẩm hàm cho nhân sự Thái y viện. Năm Minh Mệnh thứ 10 (1829), vua cho đặt chức viện sứ, trật chánh tứ phẩm đứng đầu viện; năm thứ 16 (1835) đặt chức tả viện phán và hữu viện phán…

Với tầm quan trọng của một cơ sở chăm sóc sức khỏe đặc biệt là cho thiên tử, nên Triều Nguyễn rất chú trọng việc tuyển chọn thầy thuốc vào Thái Y viện. Việc tuyển chọn này được thực hiện rộng rãi. Những ai đã từng học nghề thuốc và hành nghề thầy lang giỏi dù ở hoàn cảnh nào, không kể nguồn gốc xã hội cũng đều có thể sát hạch vào tổ chức Thái Y viện thông qua việc tuyển chọn các Ngự y.

Chưa dừng lại ở đó, cứ 2 năm triều Nguyễn lại có chế độ định kỳ kiểm tra chất lượng và năng lực chữa bệnh của các y quan làm nghề thuốc.

Đại Nam Thái Y Đường, Số 2 Đoàn Thị Điểm, Đông Ba, TP. Huế. Nguồn: laodong.

Ngày đêm chăm lo sức khỏe cho vua

Về lịch trình làm việc của Thái Y viện được tuân thủ theo quy định rất nghiêm ngặt, chặt chẽ. Viện sứ và Ngự y ngày đêm cắt lượt nhau chầu trực phòng khi có việc cần đến, còn các thuộc viên cũng đều túc trực ở viện để phụ giúp. Nếu trường hợp vua đi ngự tuần xa, thì Thái Y viện sẽ cử người mang theo thuốc thượng phương theo hầu, phòng khi vua gặp trường hợp bất trắc.

Việc khám bệnh và dâng thuốc cho nhà vua được thực hiện thường xuyên và rất cẩn trọng, không phải người nào trong Thái Y viện cũng được đến khám và chữa bệnh cho vua. Chỉ có những người am hiểu về mạch lý, phương pháp chữa bệnh rõ ràng, hiệu quả thì mới được cấp bài ngà vào ngự chẩn.

Ngự y tham gia khám chữa bệnh cho vua, có khi chỉ 1 người, có khi 2 đến 4 người, hoặc nhiều hơn, tùy theo bệnh trạng. Người khám bệnh được chỉ định có thể là quan Ngự y, cũng có thể là các quan khác am tường về y thuật. Nhưng cũng có khi thầy thuốc không phải là người của Thái Y viện mà là một vị quan hay thầy lang ở ngoài.

Những người xem mạch cho vua thường được chọn trước. Đại Nam thực lục cho biết, năm Minh Mệnh thứ 19 (1838) chuẩn lời tâu: “Y chính viện Thái Y là Đặng Văn Giảng, Trần Duy Huân đều là người cẩn hậu, cấp cho bài ngà để vào cung xem mạch”.

Năm Thiệu Trị thứ 3 (1843) thì “chọn Y chính Hoàng Đức Hạ, Y phó Nguyễn Văn Đường; thời Tự Đức chọn Nguyễn Tất Cát, Lê Quang, đều là người lão thành, am hiểu mạch, được đeo bài ngà vào cung xem mạch”.

Sau khi ngự chẩn xong, Ngự y phải giải thích chứng bệnh cho vua biết, sau đó trở về Viện họp bàn trị bệnh và kê đơn thuốc làm giấy dâng lên. Nếu được vua bằng lòng dùng thì lập tức bào chế vị thuốc tinh khiết, thượng hạng, có công hiệu cao trong việc chữa bệnh. Trước khi cung tiến thuốc lên, thuốc đã được đường quan ở Viện và Nội các xem xét, kiểm tra kĩ lưỡng. Nguồn thuốc này chủ yếu dựa vào chế độ thu thuế bằng dược liệu.

Các Ngự y trong Thái Y viện nếu chữa được khỏi bệnh cho người trong hoàng cung, đặc biệt là bệnh của vua thì vinh quang nhận được cũng ít ai sánh bằng. Nhưng cũng có lần vì sơ suất mà Thái Y viện dâng thuốc lên, thì bị giáng cấp. Cũng có khi Thái Y viện kê thuốc không hiệu quả, vua còn xuống dụ quở trách. Trường hợp nặng hơn, nếu vua uống thuốc mà vẫn trọng bệnh, chẳng may bị qua đời, ngay lập tức các quan ngự y trở thành kẻ phạm tội, bị bắt tống giam.

Như vậy, có thể thấy cuộc sống của các Ngự y ngày đêm chăm lo sức khỏe cho Nội cung quả đúng với câu “làm bạn với vua như làm bạn với hổ”, trách nhiệm công việc mà các Ngự y gánh vác thật nặng nề; hầu hết trong số họ khi vào khám chữa bệnh cho vua đều mang một tâm thế sợ hãi. Nhưng vì ý thức “sức khỏe là vàng” nên các Ngự y trong Thái Y viện cũng đã cố gắng làm hết chức phận của họ được giao.

Với các món ăn phong phú và đặc sắc, Việt Nam được xếp vào danh sách những quốc gia có nền ẩm thực tuyệt vời của thế giới, trong đó có những món ăn nổi tiếng như phở, bánh mì, nem rán, bún bò Huế, bún chả, cà phê,… khiến nhiều khách nước ngoài phải “xiêu lòng” khi một lần được nếm thử.

Và tất nhiên, với mỗi người dân nước Việt, đất nước hình chữ S là thiên đường của ẩm thực, đặc biệt với các món ăn đường phố. Miền nào của nước Việt cũng có món ăn vặt níu chân du khách: “Nước mình vạn sáu món ngon/ Món thanh miền Bắc, món giòn miền Trung/ Món Nam vị ngọt lạ lùng/ Non cao biển rộng ta cùng tìm đi”. Tác giả Đặng Hồng Quân đã đưa người đọc bước vào hành trình đi tìm món ngon nước Việt qua cuốn sách tranh “Lê la quà vặt”.

Xuất bản năm 2017, hai cuốn sách Lê la quà vặt và Ăn quà xuyên Việt có lẽ là những cuốn sách tranh ẩm thực đầu tiên của một tác giả Việt được xuất bản. Bằng những hình vẽ dễ thương và sinh động, vui tươi và hài hước, những trang vẽ của Đặng Hồng Quân khiến người xem như có thể mường tượng ra khung cảnh náo nhiệt của các hàng quà, thậm chí có đôi khi lộn xộn, nhôm nhoam như ngoài đời thực ta có thể vẫn bắt gặp.

Nếu trước đây, độc giả đã quen thuộc với các trang tản văn, khảo cứu, du ký về ẩm thực với các món ăn, cách ăn, cách chế biến,… thì bộ đôi sách “Lê la quà vặt” và “Ăn quà xuyên Việt” như một sự tiếp nối và sáng tạo với cách viết chấm phá bổ trợ thêm thông tin của nhà văn Nguyễn Trương Quý nhằm làm rõ hơn, sâu hơn những gì mà tranh của Đặng Hồng Quân chưa thể hiện được hết. Viết và vẽ về phở, món quốc hồn quốc túy của người Việt, chẳng hạn, các tác giả không chỉ “ngợi ca” phở gà một cách khéo léo mà còn cung cấp vài địa chỉ phở gà nổi tiếng ở Hà Nội hay mách nhỏ cách ăn “chuẩn” với phở bò và phở gà.

Cũng ra mắt năm 2017 là cuốn sách Việt Nam miền ngon của tác giả LeRin. Như một cuốn “từ điển” với tranh vẽ và hộp thông tin đơn giản giới thiệu ngắn gọn về món ăn, thế nhưng “Việt Nam miền ngon” đã nhanh chóng thu hút độc giả bởi nét vẽ công phu, đẹp mắt, sinh động, “đánh thức” vị giác của các “tín đồ” ẩm thực.

“Việt Nam miền ngon” là cuốn sách đầu tiên LeRin thực hiện với tư cách là họa sĩ minh họa, trước đó anh làm trong lĩnh vực thời trang. Anh chia sẻ: “Trong những lần du lịch đó đây trải dài qua 3 miền đất nước, tôi được thưởng thức những món ăn dân dã vô cùng tuyệt vời. Chính điều đó đã thôi thúc tôi ngày đêm miệt mài chỉ vẽ và vẽ để cuối cùng, sau đúng một năm thì cuốn sách này ra đời. Món ăn Việt Nam chúng ta thật sự phong phú với nào là các món bún, các món cơm, các món ăn vặt hay các loại bánh… Cuốn sách này chỉ là một phần nhỏ trong kho tàng ẩm thực to lớn đó”.

Có lẽ, chính LeRin cũng không ngờ cuốn sách Việt Nam miền ngon của mình có thể được độc giả yêu thích đến vậy. Cho đến nay cuốn sách đã được tái bản hơn 9 lần, đồng thời mở ra cho “cha đẻ” của nó nhiều cơ hội hợp tác với một số thương hiệu lớn. Những thành công này giúp LeRin thêm vững vàng và tự tin bước trên con đường vẽ tranh ẩm thực. Bộ sách Việt Nam dọc miền du ký (2 tập) hay mới đây nhất là Tết ba miền của LeRin tiếp tục được độc giả yêu thích khi đã vẽ nên tấm bản đồ ẩm thực nước Việt bằng tranh đầy cuốn hút.

Với những bước đi tiên phong trong vẽ món ăn của Đặng Hồng Quân và LeRin, nhiều người trẻ yêu thích cầm cọ cũng đã sẵn sàng thử sức khi các sân chơi về minh họa ẩm thực được mở ra. Như dự án sách minh họa của NXB Kim Đồng với bộ sách 3 cuốn về miền Trung gồm “Thực”, “Kiến”, “Tích”, trong đó tác phẩm “Thực” mang đến những trải nghiệm ẩm thực sống động và đầy màu sắc qua tranh minh họa những món ăn đặc trưng của miền Trung do những người vẽ trẻ.

Đa phần các tác giả là người ưa xê dịch, không ngại tìm về các vùng xã, thôn để trải nghiệm những món ăn dân dã đang dần biến mất rồi thể hiện qua tranh và một vài lời giới thiệu với mong muốn sẽ giúp các món ăn không bị thất truyền. Bởi thế, trong cuốn sách “Thực”, bên cạnh các món ăn nổi tiếng miền Trung, có thể bắt gặp những đặc sản chỉ người dân địa phương hoặc khách lưu trú lâu ngày mới biết đến.

Ngoài ra, nhóm Ký họa đô thị Hà Nội cũng từng phát động Thử thách ký họa các món ăn đường phố Hà Nội và nhận được hơn 100 bức vẽ đa dạng, hấp dẫn về các món ăn đặc sắc ở Thủ đô như phở, bún ốc, bún đậu mắm tôm, mì gà tần, bánh cuốn Thanh Trì, bánh mì,… Hay cả một triển lãm “Vùng nào thức nấy” đã được khai mạc mà xuất phát điểm là từ một cuộc thi trực tuyến của cộng đồng Vietnam Local Artist Group do TiredCity lập trên facebook đã để lại nhiều ấn tượng với đông đảo người đến chiêm ngưỡng.

Dù xuất bản sách hay triển lãm tranh, những sân chơi minh họa ẩm thực sôi động này đã và đang cho thấy minh họa ẩm thực cũng là một hướng đi để có thể kể câu chuyện lịch sử, địa lý, văn hóa nước Việt một cách hấp dẫn.

Buổi tọa đàm ra mắt ấn bản đặc biệt của bộ sách Phật học phổ thông. Ảnh: Quảng Đạo

Quang lâm tham dự buổi tọa đàm có Trưởng lão Hòa thượng Thích Thiện Pháp, Ủy viên Thường trực Hội đồng Chứng minh, Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Trị sự; Hòa thượng Thích Giác Liêm, Ủy viên Thường trực Hội đồng Trị sự, cố vấn Ban Nghi lễ T.Ư; Thượng tọa Thích Giác Trí, Trưởng ban Trị sự Phật giáo quận Gò Vấp; chư tôn đức Ban điều hành Trung tâm Dịch thuật Hán Nôm Huệ Quang, Thư viện Huệ Quang; chư tôn đức Tăng Ni; quý học giả, nhân sĩ trí thức, khách mời đồng tham dự.

Chư vị Hòa thượng quang lâm tham dự buổi tọa đàm.

Phát biểu tại buổi tọa đàm, Đại đức Thích Không Hạnh, Thư viện trưởng Thư viện Huệ Quang đã có lời chào mừng và tri ân trân trọng đến chư tôn đức, chư Tăng Ni, quý nhân sĩ trí thức và quan khách hiện diện.

Chia sẻ nhân duyên về việc thực hiện ấn bản đặc biệt của Phật học Phổ thông, Đại đức Thích Không Hạnh cho biết nhiều năm qua, với ý hướng mong muốn có được những ấn bản sách Phật học không chỉ có chất lượng về nội dung mà còn trang nhã, công phu về mặt hình thức, tương tự như cách rất nhiều tùng thư Phật học tại các quốc gia lân cận đã thực hiện, đội ngũ Thư viện Huệ Quang đã tìm tòi, học hỏi và thử nghiệm với nhiều kỹ thuật, chất liệu, phương pháp,… nhằm tạo ra những ấn bản sách đặc biệt.

Đại đức Thích Không Hạnh, Thư viện trưởng Thư viện Huệ Quang phát biểu

Phật học Phổ thông là một trước tác có vị trí quan trọng trong sự nghiệp hoằng pháp lợi sinh của Trưởng lão Hòa thượng Thích Thiện Hoa – Vị Cao tăng của Phật giáo Việt Nam thời hiện đại, bậc thầy của nhiều thế hệ Tăng Ni, Phật tử.

Trong suốt 60 năm qua, kể từ khi ra đời, với ý nguyện có được một bộ sách làm căn bản cho việc học Phật của cả hai giới xuất gia và tại gia, Phật học Phổ thông đã trở thành bộ sách có vị trí quan trọng trong tạng thư Phật học nước nhà cũng như trong tâm khảm của biết bao thế hệ Tăng Ni, Phật tử.

Ấn bản đặc biệt của bộ sách Phật học Phổ thông

Theo thời gian, Phật học Phổ thông vẫn phát huy giá trị học tập, nghiên cứu và được sử dụng thường xuyên trong các trường Phật học cũng như là phương tiện hữu dụng cho việc học hỏi giáo lý của hàng Phật tử.

Việc thực hiện ấn bản đặc biệt với kỹ thuật tạo tác được chăm chút kỹ lưỡng, công phu cũng như một sự tri ân và tôn vinh những cống hiến lớn lao đối với di sản mà Trưởng lão Hòa thượng Thích Thiện Hoa để lại cho hậu thế.

“Đặc biệt, tổ đình Phước Hậu, thiền viện Thường Chiếu và thư viện Huệ Quang đang cùng phối hợp thực hiện công trình Thiện Hoa toàn tập gồm 10 phần và dự kiến sẽ cho ra mắt trong thời gian tới với các ấn bản đặc biệt được thực hiện riêng để cúng dường các tự viện ở các nơi.

Đồng thời, trong ý hướng tập hợp di sản của các bậc Cao tăng có công lao to lớn trong Công cuộc chấn hưng Phật giáo Việt Nam, chúng tôi cũng sẽ tiếp tục thực hiện các công trình khác như Bích Liên toàn tập, Khánh Anh toàn tập,…”, Đại đức Thích Không Hạnh cho biết.

Dịp này, các ấn bản Phật học Phổ thông từng được ấn hành trong suốt 60 năm qua lưu trữ tại Thư viện Huệ Quang cũng được đưa ra trưng bày.

Trong khuôn khổ chương trình, các khách mời đã được lắng nghe những chia sẻ từ chư tôn đức, quý nhân sĩ trí thức xoay quanh những kỷ niệm, dấu ấn liên quan đến Trưởng lão Hòa thượng Thích Thiện Hoa cũng như bộ sách Phật học Phổ thông đối với việc học tập Phật pháp, những cuộc trao đổi, tranh luận về Phật học từng diễn ra trong chốn thiền môn bắt nguồn từ bộ sách quý này.

Một số hình ảnh ghi nhận: