Cây xanh luôn giữ một vai trò thiết yếu trong tiến trình phát triển của con người, đặc biệt là sự hình thành của các thành phố lớn. Theo đó, cây cối không chỉ làm đẹp cảnh quan đô thị mà còn góp phần quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng sinh thái.

Điều này đã được khẳng định trong nhiều tác phẩm. Mỗi cuốn sách đều tiếp cận thế giới cây xanh từ một góc độ riêng chẳng hạn câu chuyện truyền cảm hứng, dấu hiệu sinh học, nhiếp ảnh sinh học…

The man who planted trees (Jim Robbins)

Cuốn sách The man who planted trees (Jim Robbins). Ảnh: Amazon.

The man who planted trees của tác giả Jim Robbins kể về hành trình phi thường của David Milarch, một người chăm sóc cây ở Michigan, người đã có tầm nhìn cứu Trái đất bằng cách nhân bản những cây cổ thụ mạnh mẽ nhất.

Câu chuyện này không chỉ gợi mở những hiểu biết mới về cây cối, mà còn nhấn mạnh vai trò quan trọng của cây xanh trong việc bảo vệ sự sống. Theo hiểu biết của David Milarch, cây không chỉ lọc nước, không khí mà còn làm mát đô thị, giảm hiệu ứng đảo nhiệt và cải thiện chất lượng sống cho con người. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, việc bảo vệ và trồng thêm cây xanh ở đô thị trở thành một nhiệm vụ sống còn cho tương lai.

————————————

Finding the mother tree (Suzanne Simard)

Cuốn sách Finding the mother tree của tác giả Suzanne Simard. Ảnh: Amazon.

Cuốn sách Finding the mother tree của Suzanne Simard đã mô tả rừng như một hệ sinh thái phức tạp, kết nối qua các mạng lưới ngầm. Simard khám phá cách cây cối không chỉ cạnh tranh mà còn hợp tác, chia sẻ tài nguyên và cảnh báo lẫn nhau về nguy hiểm.

Những “cây mẹ” đóng vai trò trung tâm trong việc nuôi dưỡng và duy trì sự sống của các cây xung quanh, giúp duy trì cân bằng sinh thái.

Cây mẹ có thể hiểu là những cây lâu năm, phát triển mạnh và sâu, có khả năng cung cấp dinh dưỡng cho các cây con xung quanh. Thông qua hệ thống rễ và mạng lưới nấm, cây mẹ truyền các chất dinh dưỡng và nước đến cây non, giúp chúng phát triển mạnh mẽ hơn trong những giai đoạn đầu đời.

Với bộ rễ chắc khỏe, cây mẹ giúp cố định đất, ngăn chặn xói mòn và duy trì độ phì nhiêu của đất. Đồng thời, cây mẹ cũng điều chỉnh dòng chảy nước mưa, giúp giảm lũ lụt và bảo tồn nguồn nước ngầm, điều rất quan trọng để duy trì sự sống của toàn bộ hệ sinh thái.

——————————————————-

To speak for the trees (Diana Beresford-Kroeger)

Cuốn sách To speak for the trees của nhà khoa học Diana Beresford-Kroeger. Ảnh: Amazon.

Diana Beresford-Kroeger là một nhà thực vật học và hóa sinh y học nổi tiếng thế giới. Trong các tác phẩm, nhà khoa học Beresford-Kroeger thường mang đến cái nhìn sâu sắc về đời sống bí ẩn của cây cối và những cách chúng có thể chữa lành con người và hành tinh.

Với To speak for the trees, nhà thực vật học Diana Beresford-Kroeger chia sẻ về tuổi thơ đặc biệt ở Ireland, nơi bà học hỏi từ sự kết hợp giữa tri thức khoa học và trí tuệ cổ truyền Celtic.

Cuốn hồi ký là lời kêu gọi bảo vệ rừng, nhấn mạnh vai trò của cây trong việc cải thiện sức khỏe con người và chống lại biến đổi khí hậu. Từ góc nhìn đô thị học, hệ thống cây xanh là chìa khóa tạo nên sự bền vững cho các thành phố hiện đại.

——————————————————-

The hidden life of trees (Peter Wohlleben)

Cuốn sách The hidden life of trees của tác giả Peter Wohlleben. Ảnh: Amazon.

Trong môi trường đô thị, mối quan hệ giữa con người và các sinh vật sống, đặc biệt là cây xanh, ngày càng trở nên phức tạp và đáng suy ngẫm. Cây cối không chỉ là những thực thể thụ động mà còn là những sinh vật có khả năng tương tác và giao tiếp với nhau, như Peter Wohlleben đã chỉ ra trong cuốn sách The hidden life of trees.

Từ góc nhìn của tác giả, đô thị thường bó buộc cây cối vào không gian chật hẹp (công viên, vườn hoa). Điều này vô tình cắt đứt chúng khỏi mạng lưới tự nhiên trong quan hệ với nấm và côn trùng. Do đó, cây cối bị hạn chế khả năng giao tiếp và phát triển. Mặc dù cây cối không “cảm nhận” theo cách con người hiểu, nhưng những phát hiện khoa học mới đây cho thấy chúng có khả năng phát ra tín hiệu và hợp tác trong việc sinh tồn.

——————————————————-

The Botanical City (Helena Dove)

Cuốn sách The Botanical City của Helena Dove. Ảnh: Chatty Gardener.

Cuốn sách là tập hợp 100 loài cây có thể trồng được tại các đô thị, đặc biệt phù hợp với khí hậu của London (Anh). Đối với tác giả Helena Dove, cuộc sống tại đô thị có thể khiến con người lao vào những vòng xoáy mưu sinh và quên đi việc tận hưởng niềm vui từ những hành động tĩnh tại hơn, chẳng hạn xây dựng khu vườn nhỏ cho riêng mình.

Tác phẩm của bà Helena Dove được ví như một phiên bản nâng cấp của cuốn khảo cứu Floral Londinensis (được xuất bản năm 1777). Cuốn sách Floral Londinensis đem đến cho người đọc một cái nhìn toàn cảnh về các loài cây mọc ở thành phố London. So với phiên bản ra mắt thế kỷ thứ 18, The Botanical City thiên vào các loài cây có khả năng tự trồng bởi những người làm vườn không chuyên hơn.

——————————————————-

Forest (Matt Collins và Roo Lewis)

Cuốn sách Forest của Matt Collins và Roo Lewis. Ảnh: Everand.

Cuốn sách ảnh Forest của nhiếp ảnh gia Matt Collins và Roo Lewis là một tác phẩm tôn vinh vẻ đẹp kỳ diệu của thế giới tự nhiên, với những bức ảnh tuyệt đẹp và những câu chuyện đầy cảm hứng về mối quan hệ giữa con người và cây cối. Qua hành trình khám phá các khu rừng huyền bí tại Bắc Mỹ, Vương quốc Anh và châu Âu, cuốn sách tiết lộ bí mật ẩn chứa trong những khu rừng rậm xanh mướt, từ những cây thông mạnh mẽ ở Tây Ban Nha cho đến những rừng bạch dương ấn tượng ở thung lũng Elbe, Đức.

Bên cạnh những hình ảnh sống động, Forest còn mang đến những câu chuyện khoa học và con người đầy cảm động, giúp độc giả hiểu rõ hơn về lịch sử và tầm quan trọng của cây cối. Đặc biệt, có những loài cây đã biến đổi rất khó so với khi được trồng tại các khu dân cư, thành phố.

——————————————————-

How to read a tree (Tristan Gooley)

Cuốn sách How to read a tree của tác giả Tristan Gooley. Ảnh: Amazon.

Thông qua cuốn sách, tác giả Tristan Gooley hướng dẫn độc giả quan sát những đặc điểm như cành cây, lá cây, vỏ cây hay thậm chí là gốc cây. Từ đó, mỗi người có thể nhận biết được dấu hiệu của những nguồn nước gần đó. Tác giả Tristan Gooley còn coi cây cối như một nhân chứng của thời gian, thay đổi khí hậu, địa chất, sự xác lập các vùng dân cư cũng có thể nhìn được nếu một người biết cách “đọc vị” cây cối. Cuốn sách không chỉ mang đến những kiến thức sâu sắc về cây cối mà còn khơi gợi mối liên hệ chặt chẽ giữa con người và thiên nhiên trong các thành phố hiện đại.

Tập sách gồm hai mươi truyện ngắn, tương ứng với năm lần xoay vần tuần tự bốn mùa xuân, hạ, thu, đông. Nhân vật trung tâm xuyên suốt là Marcovaldo, một công nhân nhà máy có vợ là Domitilla cùng bốn cậu con trai và hai cô con gái.

Marcovaldo cùng gia đình sống ở một thành phố công nghiệp ở miền Bắc Italy. Ông là công nhân nhà máy, một “công việc lao động phổ thông không trình độ”. Cuộc sống gia đình túng thiếu và nghề nghiệp nhàm chán, nhưng điều đó không ngăn cản Marcovaldo nuôi giữ một tâm hồn mơ mộng, đôi khi là lạc quan và thơ ngây quá đà.

Người thành thị luôn hướng về thiên nhiên

Chân dung ông được mô tả trực diện ngay từ truyện ngắn đầu tiên: “Ông Marcovaldo này có cái nhìn không mấy thích nghi với lối sống thành phố: dù các biển báo, trụ đèn giao thông, cửa kính, đèn bảng hiệu sáng rực, áp phích, đều được nghiên cứu ra nhằm lôi kéo sự chú ý nhưng ánh mắt ông chẳng hề nán lại mà dường như cứ trôi tuột đi như trên cát sa mạc.

Ngược lại, ông chẳng bao giờ bỏ qua một chiếc lá vàng úa trên cành, một cọng lông mắc trên mái ngói. Không thể có chuyện một con ruồi bám trên lưng ngựa, một lỗ mọt đục trên bàn hay vỏ một trái sung tách đôi nằm trên lối đi mà Marcovaldo không để ý tới, lấy nó làm đối tượng cho việc suy ngẫm về những mong muốn của tâm hồn và sự hiện hữu nghèo khó của ông trong khi phát hiện ra những thay đổi của các mùa”.

Chính vì say mê quan sát thiên nhiên như vậy, một hôm đứng chờ xe buýt tại trạm ông phát hiện ra nấm mọc trong một góc khuất. Thích thú với phát hiện này, ông trông ngóng từng ngày để thu hoạch chỗ nấm ấy cho cả nhà cùng ăn. Tuy nhiên chẳng may sao, kết cục lại là một tai nạn cho gia đình và cả một số người bắt chước ông.

Sách Marcovaldo hay các mùa trong thành phố.

Suốt những truyện ngắn sau, Marcovaldo lại tiếp tục đẩy mình và những người xung quanh vào những tình huống “dở khóc dở cười”: kế hoạch săn chim bồ câu trên tầng thượng chung cư (Chim bồ câu thành phố), bắt ong để trị bệnh thấp khớp (Chữa bệnh bằng ong vò vẽ), trộm một con thỏ từ bệnh viện về để nuôi (Con thỏ chứa độc)… Tất cả nỗ lực này đều thất bại, đủ mọi cấp độ từ gây phiền toái nho nhỏ đến những hậu quả nghiêm trọng.

Những câu chuyện trên phần nào phản ánh được cái khó của một gia đình lao động nghèo: túng thiếu, phải chạy cơm từng bữa. Thiếu kiến thức, họ hại mình và vô tình làm hại cả những người xung quanh.

Trong một số truyện, Marcovaldo hiện lên là một người yêu thiên nhiên đến… thiếu thực tế, dẫn đến những hành động lạ lùng: ông ngủ ở công viên để được qua đêm cùng thiên nhiên (Nghỉ mát trên băng ghế), ông ganh tị với đứa con trai đi lạc trong rừng (Chuyến đi với lũ bò), ông mộng mơ trong lúc làm công việc xúc tuyết (Thành phố chìm dưới tuyết),…

Có khi, giấc mơ của ông mới thật gần gũi với những người dân thành thị ngày nay: một ngày sống trong thành phố không còn đông đúc, náo nhiệt như thường nhật – điều có lẽ chỉ xảy ra giữa những đợt giãn cách xã hội hoặc những dịp lễ, Tết dài ngày. Trong Cả thành phố của riêng ông, không có điều kiện đi nghỉ, Marcovaldo dạo quanh thành phố của mình và thấy “những con đường như đáy thung lũng hoặc lòng sông khô cạn, các ngôi nhà như những khối núi dựng đứng hoặc những vách đá”.

Con người trong xã hội công nghiệp hóa

Càng ở những truyện về sau, ta lại càng thấy bủa giăng quanh nhân vật chính là những nỗi lo thiết thực hơn: lo sợ nguồn thực phẩm bẩn, ô nhiễm, ông quyết tìm nơi “nước thật sự là nước, cá thật sự là cá” (Nơi dòng sông xanh hơn); cùng gia đình đi siêu thị, đứng trước những cám dỗ của chủ nghĩa tiêu dùng, nhưng ông chỉ đành bất lực (Marcovaldo trong siêu thị)…

Tình yêu thiên nhiên của mình, Marcovaldo cố gắng truyền sang con, bằng cách tìm cơ hội cho chúng cảm nhận thiên nhiên (Không khí trong lành, Một thứ bảy đầy nắng, cát và giấc ngủ), song lũ trẻ nhà ông cũng không thoát khỏi guồng quay của một xã hội công nghiệp hóa nhanh chóng, bị cuốn vào những chiêu trò buôn bán những món hàng sản phẩm của xã hội công nghiệp (Khói, gió và bong bóng xà phòng)…

Hầu hết các truyện được viết theo lối hiện thực, trừ ngoại lệ là một số chi tiết kỳ ảo, mơ thực lẫn lộn song cốt lõi vẫn bám vào những đổi thay có thực của một xã hội công nghiệp hóa, bê tông hóa nhanh chóng.

Theo Italo Calvino, những truyện đầu tiên trong loạt truyện được viết vào đầu những năm 1950 và do đó lấy bối cảnh một nước Ý rất nghèo. Những truyện cuối cùng viết từ giữa những năm 1960, khi nước Ý trong giai đoạn công nghiệp hóa mạnh mẽ, nhiều người dân kỳ vọng rằng kinh tế sẽ phát triển bùng nổ.

Từ đây có thể thấy, Marcovaldo hay các mùa trong thành phố là một tường thuật về cuộc đời những con người bình dị giữa tác động của bức tranh toàn cảnh xã hội lớn hơn, trong một thế giới chuyển mình mạnh mẽ. Ở đó, dẫu con người ta có hướng về thiên nhiên, cũng khó lòng tránh được những xu thế tất yếu của công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Tưởng chừng là những câu chuyện hài, nhưng cũng phảng phất nỗi buồn, nỗi bất lực. Ước mơ của Marcovaldo có lẽ cũng là khao khát của rất nhiều người trong cuộc sống bó mình giữa những bê tông cốt thép và thức ăn công nghiệp ngày nay.

Theo Trưởng bộ môn Ngữ văn Ý – Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn – ĐH Quốc gia TP.HCM ThS Nguyễn Thị Ngọc Hạnh, Marcovaldo hay các mùa trong thành phố được viết bằng một ngôn ngữ trong sáng, được đưa vào giảng dạy trong chương trình ngữ văn của học sinh từ các lớp nhỏ. Đây cũng là tác phẩm mà sinh viên theo học khoa Ngữ văn Ý được học để làm quen với văn chương trong ngôn ngữ này.

Giảng viên Văn học nước ngoài – Trường ĐH Sư phạm TP.HCM ThS Nguyễn Hồng Anh nhận định rằng Italo Calvino có một văn nghiệp phong phú, càng về sau càng thiên nhiều về thể nghiệm cách viết hơn là nội dung câu chuyện. Do đó có những tác phẩm của ông rất khó đọc.

Tuy nhiên, Marcovaldo hay các mùa trong thành phố lại là một tuyển tập trong trẻo, nhẹ nhàng, rất dễ đọc, vừa hài hước, châm biếm, cũng lại vừa thâm trầm, gợi nhiều suy ngẫm.