Cựu nhân viên CIA Edward Snowden từng được yêu cầu “không giấu giếm bất kỳ bí mật đen tối nào”.
Điều quan trọng nhất đối với Cộng đồng IC không phải là bạn hoàn toàn sạch 100%, vì nếu thế thì họ sẽ không tuyển được một ai cả. Thay vào đó, mục tiêu của họ là bạn phải thành thật như cái máy – bạn không giấu giếm bất kỳ bí mật đen tối nào mà thế lực thù địch có thể sử dụng chúng để chống lại bạn, và tức là chống lại cơ quan quốc gia.
Dấu vết mỗi người trên mạng
Điều này, tất nhiên, khiến tôi phải suy nghĩ – trong lúc kẹt xe. Bao nhiêu khoảnh khắc trong đời mà tôi ân hận cứ quay cuồng thành một vòng luẩn quẩn trong đầu. Tôi không nghĩ ra được chuyện gì có thể khiến các nhân điều tra nhướng mày dù chỉ một li dù họ đã quen với việc phát hiện ra rằng một nhà phân tích tuổi trung niên nào đó của một tổ chức tư vấn chính sách nào đó thích mặc tã lót và bị bà ngoại bà nội quất roi da vào mông.
Bìa sách “BỊ theo dõi – Bí mật an ninh mạng”. Ảnh: Phanbook.
Dù vậy quá trình này vẫn tạo ra một nỗi sợ hoang tưởng, bởi vì bạn không nhất thiết phải là kẻ cuồng dục cố che giấu, đã từng làm những chuyện khiến bạn xấu hổ và sợ rằng người lạ có thể hiểu lầm bạn nếu những chuyện đó bị phơi bày.
Ý tôi là, tôi đã lớn lên trên Internet, lạy Chúa. Nếu bạn chưa từng nhập vào ô tìm kiếm một thứ gì đó đáng xấu hổ hoặc thô tục thì bạn là người sử dụng mạng chưa lâu lắm – mặc dù tôi không lo ngại về các nội dung khiêu dâm. Chẳng có ai mà không xem những thứ khiêu dâm, và với những bạn nào đang lắc đầu thì xin bạn đừng lo: tôi giữ kín bí mật cho bạn.
Những lo lắng của tôi lúc đó mang tính cá nhân hơn, hoặc cảm thấy riêng tư hơn: vô số kênh truyền tải những lời lẽ ngu xuẩn kiểu ái quốc hiếu chiến mà tôi đã nói, và những ý kiến chán đời ghét người còn ngu xuẩn hơn mà tôi đã từ bỏ, trong quá trình lớn lên trên mạng.
Cụ thể là tôi đã lo lắng về những cuộc trò chuyện trực tuyến và bài đăng diễn đàn của tôi còn lưu trên Internet, tất cả các bình luận cực kỳ ấu trĩ mà tôi đã tuôn ra trên hai chục website của dân chơi game và hacker. Viết dưới những cái tên giả có nghĩa là viết tự do, nhưng thường là thiếu suy nghĩ.
Và vì một khía cạnh chính yếu của văn hóa Internet thời kỳ đầu là tranh đua với người khác để nói điều kích động nhất nên tôi không hề ngần ngại bênh vực cho, chẳng hạn, việc đánh bom một quốc gia đánh thuế trò chơi điện tử, hoặc lùa hết những ai không thích phim hoạt hình anime vào trại cải tạo. Chẳng có ai trên các website ấy coi trọng những phát biểu đó một chút nào, chính tôi lại càng không.
Bị quá khứ trói chặt?
Khi tôi quay lại đọc những bài đăng ấy, tôi bỗng thấy xấu hổ. Một nửa những điều tôi đã nói thời đó tôi thậm chí còn không có ý đồ gì – tôi chỉ nói cho oai – nhưng tôi nghĩ mình không có cơ may giải thích trót lọt với một người đàn ông tóc xám đeo kính gọng sừng đang săm soi tập hồ sơ to tướng có dán nhãn THEO DÕI THƯỜNG TRỰC. Nửa còn lại, những điều tôi nghĩ lúc đó tôi nói là có ý đồ, lại càng tệ hơn, bởi vì tôi không còn là đứa trẻ ngày trước nữa.
Tôi đã lớn. Hoàn toàn không phải là tôi không nhận ra tiếng nói ấy của chính tôi – chỉ có điều là bây giờ tôi lại hết sức phản đối những ý kiến hăng máu, quá khích kiểu đó. Tôi thấy mình muốn tranh cãi với một bóng ma. Tôi muốn chiến đấu với cái thằng tôi ngu ngốc, trẻ con và tàn nhẫn một cách vô tình mà bây giờ không còn tồn tại nữa.
Tôi không chịu được ý nghĩ là “hắn” sẽ ám ảnh tôi mãi mãi, nhưng tôi không biết cách nào tốt nhất để bày tỏ sự hối hận của mình và ngăn cách “hắn” với tôi, hoặc thậm chí còn không biết là mình có nên cố gắng làm điều đó hay không.
Thật kinh khủng khi bị trói chặt bằng kỹ thuật, không sao thoát khỏi một quá khứ mà tôi hoàn toàn hối hận nhưng hầu như chẳng còn nhớ gì cả.
Đây có lẽ là vấn đề thường gặp nhất của thế hệ tôi, thế hệ đầu tiên lớn lên trên mạng. Chúng tôi đã có thể khám phá và thăm dò các đặc tính của mình mà hầu như hoàn toàn không bị ai giám sát, không hề nghĩ gì tới việc những lời nói bừa bãi và bông lơn báng bổ của mình được lưu giữ vĩnh viễn, và sẽ có ngày chúng tôi có thể phải chịu trách nhiệm cho những phát ngôn đó.
Tôi tin chắc rằng tất cả những ai có kết nối Internet trước khi có việc làm đều có thể đồng cảm với chuyện này – chắc chắn ai cũng đều có một bài đăng khiến họ mắc cỡ, hoặc một tin nhắn hay email có thể khiến họ bị đuổi việc.
Nhưng hoàn cảnh của tôi có phần hơi khác, ở điểm là hầu hết các diễn đàn Internet thời trước đều cho phép bạn xóa bài viết cũ của mình. Tôi có thể soạn một tập lệnh nhỏ bé – thậm chí không phải là một chương trình thực sự – và không đầy một giờ là tất cả các bài viết của tôi sẽ được xóa sạch.
Đó sẽ là điều dễ làm nhất đời. Tin tôi đi, tôi đã định làm thế.
Xóa dấu bản thân?
Nhưng cuối cùng, tôi không làm được. Một cái gì đó cứ ngăn cản tôi. Làm như vậy đúng là không chính đáng. Việc xóa sạch mọi bài viết trên mạng của tôi không phải là chuyện phi pháp, và điều đó thậm chí cũng không làm tôi mất tư cách để được chứng nhận an ninh nếu như có ai phát hiện ra.
Nhưng viễn cảnh phải làm điều đó cũng khiến tôi khó chịu như thường. Xóa sạch bài viết cũ chỉ càng củng cố thêm một số quy tắc có tính hủy hoại nhất của đời sống trên mạng: rằng không ai được phép phạm sai lầm bao giờ, và bất cứ ai phạm sai lầm đều phải chịu trách nhiệm mãi mãi.
Điều quan trọng đối với tôi không phải là sự nguyên vẹn của những bài viết được lưu trữ mà là tâm hồn tôi. Tôi không muốn sống trong một thế giới mà ai cũng giả vờ rằng mình hoàn hảo, bởi vì đó là một thế giới không có chỗ cho tôi hay bạn bè của tôi.
Xóa những bình luận đó chính là xóa luôn việc tôi ngày ấy là ai, tôi đã từ đâu đến và tôi đã đi được bao xa. Chối bỏ cái tôi quá khứ của mình thì có khác gì chối bỏ luôn tính xác thực của cái tôi hiện tại.
Tôi quyết định để nguyên những lời bình luận đó và tìm cách sống chung với chúng. Thậm chí tôi còn quyết định rằng muốn trung thành thực sự với lập trường này thì tôi phải tiếp tục viết bài mới trên mạng. Theo thời gian, tôi cũng đã từ bỏ luôn những quan niệm mới này, nhưng động lực ban đầu của tôi vẫn không hề thay đổi, chỉ vì đó là một bước quan trọng trong sự trưởng thành của chính tôi.
Ta không thể xóa sạch những chuyện khiến ta xấu hổ, hoặc những cách thức mà ta đã tự làm xấu mặt mình trên mạng. Việc duy nhất ta có thể làm là kiểm soát các phản ứng của mình – ta có chịu để cho quá khứ đè nặng hay không, hay là chấp nhận những bài học của nó, lớn khôn lên, và đi tiếp.
Đây là điều đầu tiên mà bạn có thể gọi là một nguyên tắc đã nảy sinh trong tôi trong giai đoạn thất nghiệp nhưng nên người này, và dẫu nguyên tắc ấy hóa ra không dễ dàng gì, tôi vẫn cố gắng sống theo điều đó.
Tin hay không thì tùy, dấu vết duy nhất về cuộc đời trên mạng của tôi thời ấy mà đọc đi đọc lại vẫn không hề khiến tôi cảm thấy mình tệ hại, ngoại trừ một cảm giác hơi ngượng thôi, lại chính là lý lịch hẹn hò của tôi.
Tôi chắc rằng nguyên do là vì tôi đã viết các nội dung ấy với mong muốn rằng những lời lẽ đó thật sự có ý nghĩa – bởi vì toàn bộ mục đích của việc làm khó khăn này là để ai đó trong Đời Thật sẽ thực sự quan tâm đến chúng, và cũng chính là quan tâm đến tôi.
“Dám làm: Những bài học về lãnh đạo của tôi tại GE” ghi lại những kinh nghiệm và bài học của Jeff Immelt, cựu CEO của General Electric (GE), từ thời gian lãnh đạo tập đoàn này.
Tôi là một gã chăm “cày cuốc” đích thực, một tín đồ chân chính, đã có hình xăm “thịt viên” của GE (cách người trong nhà gọi logo của công ty) bên eo trái để làm bằng chứng.
Năm 2001, tôi trở thành CEO của một công ty, nơi nhận thức không tương đương với hiện thực. Công ty tôi kế thừa từ Jack Welch có một văn hóa hùng mạnh và những con người tuyệt vời. Nhưng chúng tôi đã cạn kiệt ý tưởng. Một năm trước, khi đang điều hành GE Healthcare, tôi đã cố mua một công ty siêu âm tên Acuson, nhưng Jack gạt đi vì nó nằm ở Mountain View, California và “dân ở đấy điên lắm”.
Tôi không đồng tình; địa điểm của nó sẽ cho chúng tôi một bàn đạp (như nó đã mang lại cho đối thủ Siemens của chúng tôi, tập đoàn về sau đã mua lại nó) tại Thung lũng Silicon, thiên đường của đổi mới. Trong khi một số người trong nội bộ GE tin rằng công ty chắc chắn sẽ ăn nên làm ra mãi mãi, song tôi lại lo lắng rằng chúng tôi đã trở nên quá trì trệ và thiếu óc tò mò.
Hình ảnh Jeff Immelt gắn liền với thương hiệu GE. Ảnh: CNBC.
Trong ít nhất một thập kỷ, chúng tôi đã sử dụng gã khổng lồ dịch vụ tài chính GE Capital để thúc đẩy tăng trưởng và hỗ trợ các doanh nghiệp công nghiệp của mình. Nhưng khi tôi tiếp quản chức vụ, rất hiếm nhà quan sát hiểu được rằng chúng tôi đã đầu tư ít ỏi đến mức nào vào các doanh nghiệp công nghiệp đó.
Chúng tôi là một tập đoàn đa ngành cồng kềnh, ôm đồm đủ mọi thứ từ động cơ phản lực đến mạng truyền hình hay hợp đồng bảo hiểm cho chó mèo. Tuy nhiên, chúng tôi được định giá như một công ty công nghệ, về cơ bản là được giao dịch ở mức cao hơn đáng kể so với giá trị của các doanh nghiệp mà chúng tôi có.
Vì vậy, khi lên làm CEO, tôi đã nỗ lực cải tổ công ty, tái đầu tư vào danh mục đầu tư công nghiệp, cải thiện công nghệ và mở rộng dấu ấn toàn cầu của chúng tôi. Và tôi đã làm điều đó mà không hở một lời tiêu cực nào về Jack Welch.
Đó là một lựa chọn đầy rủi ro. Rất khó thúc đẩy thay đổi trong khi đội ngũ của bạn cảm thấy mọi thứ đều đã hoàn hảo. Nhưng vào thời điểm đó, cách tiếp cận này có vẻ đúng đắn. Người tiền nhiệm của tôi được xem là CEO tốt nhất trong lịch sử. Hy vọng của tôi là bảo tồn di sản của ông bằng cách khắc phục những chỗ mà tôi thấy là đã hỏng hóc trước khi chúng kịp hủy hoại chúng tôi.
Nhưng quá thường xuyên trong nhiệm kỳ của tôi, mong muốn bảo vệ GE bằng cách phát triển nó phải bị đặt xuống hàng thứ yếu khi các cuộc khủng hoảng đe dọa thành công của công ty – và nhiều khi là chính sự tồn vong của nó.
Đối với tôi, GE là một câu chuyện không thể đậm tính cá nhân hơn. Tôi là con trai của người đã làm đại diện thu mua của GE suốt 38 năm. Trước khi trở thành CEO, tôi đã bước lên từng nấc thang trong công ty, học hỏi tại ba mảng của GE. Tôi là một gã chăm “cày cuốc” đích thực – một tín đồ chân chính, đã có hình xăm “thịt viên” của GE (cách người trong nhà gọi logo của công ty) bên eo trái để làm bằng chứng. (Tôi sẽ nói thêm về vụ đó sau).
Tôi là gã cuối tuần nào cũng làm việc, là gã không bao giờ tiêu một xu để trang trí văn phòng của riêng hắn, là gã mang tem mình tự mua đến công ty để dán lên thư cá nhân. Nếu tôi có một câu thần chú, thì đó sẽ là: Tôi không phải trung tâm, GE mới là trung tâm.
Sách mang đến một góc nhìn mới nhưng không kém phần hấp dẫn về ảnh hưởng của nỗi đau đối với bộ não và phương pháp bộ não mã hóa tình yêu của con người đối với người thân, giúp chúng ta hiểu rõ nguồn gốc của nỗi đau khi không còn người thân bên cạnh và giải pháp vượt qua các cảm xúc khủng hoảng đó.
Bạn đang sử dụng bản đồ não để đi tới đi lui trong không gian quen thuộc này, thân thể bạn sẽ đến nơi mà não bạn đã gửi nó đi.
Khi giải thích mặt sinh học thần kinh của nỗi đau buồn, tôi thường bắt đầu bằng một phép ẩn dụ dựa trên một trải nghiệm quen thuộc. Tuy nhiên, để phép ẩn dụ này dễ hiểu, bạn phải chấp nhận một giả thiết. Giả thiết ấy là có kẻ nào đó đã trộm mất chiếc bàn ăn nhà bạn.
Tưởng tượng là bạn trở mình dậy khát khô lúc nửa đêm. Bạn bước khỏi giường và đi tới phía bếp lấy một ly nước. Xuống hành lang, bạn băng qua phòng ăn tối đen về phía nhà bếp. Đúng lúc hông bạn đáng ra sắp va vào góc cứng bàn ăn, bạn cảm thấy… hừm, bạn cảm thấy gì? Không gì hết. Bạn đột nhiên nhận ra là bạn không cảm thấy có bất cứ điều gì ở chỗ cao ngang hông bạn.
Đó là điều bạn nhận ra được, bạn không cảm thấy có điều gì đó, điều gì đó cụ thể. Chuyện vắng mặt thứ gì đó là điều đã thu hút bạn chú ý. Điều này thật lạ kỳ, ta thường nghĩ phải là điều gì đó mới thu hút ta chú ý, làm sao không gì cả có thể thu hút ta chú ý?
Não bộ có một cơ chế vận hành đặc biệt. Ảnh: Science Magazinee.
Vâng, thực tế là bạn không chỉ bước đi trong mỗi thế giới này. Hay chính xác hơn, hầu hết thời gian là bạn đang cùng bước đi trong hai thế giới. Trong đó một thế giới là bản đồ thực tế ảo được tạo nên hoàn toàn trong đầu bạn. Não bạn đang dịch chuyển con người bạn xuyên qua bản đồ ảo mà nó đã tạo ra, đó là lý do tại sao bạn có thể đi lại quanh nhà khá dễ dàng trong bóng đêm; bạn hiện không sử dụng thế giới bên ngoài để định hướng. Bạn đang sử dụng bản đồ não để đi tới đi lui trong không gian quen thuộc này, thân thể bạn sẽ đến nơi mà não bạn đã gửi nó đi.
Bạn có thể coi bản đồ não ảo về thế giới này như bản đồ Google trong đầu bạn. Bạn đã từng bao giờ trải nghiệm làm theo chỉ dẫn di chuyển bằng giọng nói mà hoàn toàn không chú ý nơi mình đang lái xe tới chưa? Có lúc giọng nói yêu cầu bạn rẽ vào một con đường, song bạn phát hiện ra đó thực ra là đường cho xe đạp.
GPS và thế giới thực không phải lúc nào cũng khớp nhau. Giống bản đồ của Google, bản đồ não dựa trên thông tin trước đó nó có về khu vực. Tuy nhiên, để giữ an toàn cho bạn, não có những khu vực chuyên dành phát hiện lỗi, nhận biết bất kỳ tình huống nào bản đồ não và thế giới thực không khớp nhau. Nó chuyển sang thông tin thị giác nhận vào mỗi khi một lỗi được phát hiện (và nếu trời tối, thì ta sẽ quyết định bật đèn).
Ta dựa vào bản đồ não vì việc dẫn dắt cơ thể theo bản đồ tâm trí sẽ bớt tốn công tính toán lại rất nhiều so với xuyên qua ngôi nhà quen thuộc như thể đó là trải nghiệm đầu tiên, như thể mỗi lần lại phải khám phá lại vị trí của ô cửa, bức tường và đồ nội thất, rồi quyết định làm sao định vị và đi qua từng thứ.
Không ai mong đợi bàn ăn nhà họ bị trộm mất. Và càng không ai mong đợi người thân yêu mất. Ngay cả khi một người bị bệnh trong một thời gian rất dài, cũng không ai biết được để bước tiếp trên thế giới này mà không có họ thì sẽ ra sao.
Là một nhà khoa học, đóng góp của tôi là nghiên cứu nỗi đau buồn từ góc độ của não, từ góc độ mà não đang cố giải quyết một vấn đề khi đối diện việc người quan trọng nhất cuộc đời ta không còn.
Nỗi đau buồn là một vấn đề đau lòng thắt ruột mà não phải giải quyết và việc đau buồn đòi hỏi bạn phải học cách sống trong một thế giới vắng mặt người bạn yêu thương đậm sâu, người đã khắc ghi vào hiểu biết trong bạn về thế giới. Điều này có nghĩa là đối với não, người thân yêu của bạn mất đi nhưng đồng thời cũng còn mãi, và bạn đang bước xuyên qua hai thế giới cùng một lúc. Bạn đang phải lèo lái cuộc sống của mình dù thực tế là nó đã bị cướp mất khỏi bạn, một giả thiết vô nghĩa, vừa khó hiểu vừa khó chịu.
Những loại tiền ảo như Pi, Ethereum, Bitcoin có thể tồn tại nhiều rủi ro từ pháp lý, bảo mật cho đến biến động thị trường.
Ảnh minh họa Pi Network. Nguồn: The Crypto Times.
Tiền ảo, đặc biệt là Bitcoin và Pi, đã trở thành một hiện tượng tài chính toàn cầu, thu hút sự chú ý của giới đầu tư cũng như các cơ quan quản lý. Tuy nhiên, đi kèm với sự phát triển nhanh chóng, tiền ảo cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro đáng lo ngại, từ pháp lý, bảo mật, gian lận đến biến động thị trường.
Những vấn đề của tiền ảo
Một trong những vấn đề người chơi tiền ảo phải đối mặt là rủi ro pháp lý. Theo cuốn sách Cryptocurrencies and Cryptoassets của nhà xuất bản Taylor & Francis, Bitcoin từng bị sử dụng trong các giao dịch chợ đen, rửa tiền và trốn thuế. Điều này khiến nhiều chính phủ trên thế giới phải đưa ra các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt.
Trung Quốc đã cấm hoàn toàn hoạt động giao dịch tiền ảo, trong khi Nhật Bản yêu cầu các sàn giao dịch phải tuân thủ quy định về chống rửa tiền (AML) và xác minh danh tính khách hàng (KYC). Việc thiếu đi một hệ thống pháp lý thống nhất giữa các quốc gia có thể đặt ra câu hỏi về tính thanh khoản và khả năng tồn tại lâu dài của tiền ảo.
Bên cạnh đó, rủi ro bảo mật là mối lo ngại thường trực. Mặc dù nền tảng Bitcoin chưa từng bị tấn công nghiêm trọng, nhưng các sàn giao dịch tiền ảo lại là mục tiêu thường xuyên của tin tặc.
Mark Karpeles, CEO Mt. Gox là người giúp sàn giao dịch này vươn lên vị trí số một vào năm 2013. Ảnh: Bloomberg.
“Sự sụp đổ của sàn Mt.Gox tại Nhật Bản do bị đánh cắp hàng triệu đôla Bitcoin là một minh chứng điển hình. Năm 2018, vụ tấn công vào sàn Coincheck khiến hơn 530 triệu USD tiền ảo bị thất thoát. Trong chín tháng đầu năm đó, tổng giá trị tiền ảo bị đánh cắp lên đến 927 triệu USD“, trích từ cuốn sách Cryptocurrencies and Cryptoassets.
Ngoài vấn đề bảo mật, gian lận cũng là một nguy cơ lớn đối với thị trường tiền ảo. Theo số liệu từ Anh, chỉ riêng trong tháng 6 và 7 năm 2018, có tới 203 vụ lừa đảo liên quan đến tiền điện tử với tổng thiệt hại hơn 2 triệu euro, trung bình mỗi nạn nhân mất hơn 10.000 euro.
Một rủi ro khác là tính biến động cao của tiền ảo. Bitcoin từng có thời điểm mất đến 61% giá trị chỉ trong một ngày vào năm 2013 và giảm tới 80% trong năm 2014. Năm 2018, thị trường tiền ảo tiếp tục chứng kiến sự lao dốc mạnh mẽ trước khi phục hồi dần vào giữa năm 2019. Giá trị của Bitcoin và các đồng tiền khác phụ thuộc phần lớn vào tâm lý thị trường và sự chấp nhận của người dùng, khiến chúng trở thành công cụ đầu tư có độ rủi ro cao.
Khi một sàn giao dịch phá sản, nhà đầu tư có thể mất trắng
Theo cuốn sách Cryptocurrency Risk and Governance Challenges (2023), nhiều nhà kinh tế học lo ngại rằng tiền điện tử không có đầy đủ đặc điểm của một loại tiền tệ thực sự mà chỉ là tài sản đầu cơ với mức độ rủi ro cao hơn nhiều so với các loại tài sản khác.
Cuốn sách Cryptocurrency Risk and Governance Challenges của nhà xuất bản Taylor & Francis. Ảnh: Amazon.
Ngân hàng Trung ương Malaysia (Bank Negara Malaysia) từng chỉ ra rằng trái ngược với vàng hay ngoại tệ, những tài sản có tính thanh khoản cao trong thời kỳ bất ổn, tiền điện tử chủ yếu được nắm giữ để đầu cơ, khiến giá trị của chúng dễ bị tổn thương trước sự thay đổi của thị trường. Nếu các bên tham gia không sẵn sàng chấp nhận giao dịch bằng tiền ảo, giá trị của chúng có thể trở nên vô nghĩa.
Những biến động giá mạnh, rủi ro bảo mật cũng là một vấn đề lớn đối với các nhà đầu tư tiền ảo. Theo cuốn The Book of Crypto của tác giả Henri Arslanian, các nền tảng giao dịch tiền ảo không có sự bảo vệ của các tổ chức bảo hiểm như FDIC (Mỹ) hay các hệ thống bảo đảm tiền gửi truyền thống. Khi một sàn giao dịch phá sản, nhà đầu tư có thể mất toàn bộ số tiền của mình.
Ngoài ra, nhiều dự án tiền ảo kêu gọi vốn bằng hình thức ICO (Initial Coin Offering) nhưng thực chất chỉ là mô hình lừa đảo Ponzi. Các nền tảng cho vay tiền ảo cũng đối mặt với nguy cơ sụp đổ do quản lý rủi ro kém, như trường hợp của nền tảng Cred – công ty tuyên bố phá sản vào năm 2020 khiến nhiều nhà đầu tư mất trắng.
Không thể phủ nhận rằng thị trường tiền điện tử vẫn còn nhiều rủi ro tiềm ẩn. Dữ liệu từ báo cáo của Fidelity năm 2021 cho thấy hơn 90% tổ chức tài chính đang quan tâm đến loại tiền này nhưng mức độ tham gia vẫn còn hạn chế do tính bất ổn và thiếu khung pháp lý rõ ràng.
