Ảnh minh họa: Books Kinokuniya.

Khi nói về những thứ đã định hình thế giới ngày nay, các sử gia thường dành nhiều sự chú ý cho chiến tranh, chính trị, tiền tệ… Với một góc nhìn độc đáo, nhà báo Tom Standage – tác giả của cuốn The Turk – đã cho ra đời một khảo luận hấp dẫn về toàn cảnh lịch sử thông qua các loại nước uống.

Standage bắt đầu với một giả thuyết táo bạo rằng mỗi thời kỳ, từ thời đồ đá đến hiện tại, đều có một loại thức uống tiêu biểu gắn liền với những sự kiện lịch sử lớn của con người..

Vai trò quan trọng của nước

Cách đây hàng chục nghìn năm, những con người cổ đại chuyên săn bắt – hái lượm đã tụ thành nhóm nhỏ gần các sông, suối và ao hồ để đảm bảo đủ nguồn cung nước sạch vì dự trữ và vận chuyển thời ấy vẫn nằm ngoài khả năng. Yếu tố nguồn nước, vì thế, đã giới hạn và ảnh hưởng nhiều đến quyết định của con người trong một khoảng thời gian dài.

Theo Tom Standage, mãi đến chừng 10 nghìn năm trở lại đây, các loại thức uống khác mới xuất hiện và thách thức sự thống trị của nước. Đó là những sản phẩm do con người tạo ra với nhiều vai trò đa dạng. Bên cạnh việc thay thế cho nước, một số loại thức uống còn có thể được dùng làm tiền tệ, trong các lễ nghi tôn giáo, những biểu tượng chính trị hay nguồn cảm hứng cho nghệ thuật, triết học.

Một số còn biểu trưng cho quyền lực và địa vị của giới thượng lưu, trong khi số khác được dùng để chinh phục hay xoa dịu giai cấp bị áp bức. Thức uống có mặt trong hầu hết hoạt động của con người, được dùng để ăn mừng, tưởng niệm, hun đúc và củng cố những gắn kết xã hội…

Trong chiều dài lịch sử, các loại thức uống lần lượt thịnh hành vào những thời điểm, nơi chốn và văn hóa khác nhau. Mỗi loại thức uống trở nên phổ biến khi đáp ứng được một nhu cầu cụ thể hay tương ứng với xu thế lịch sử. Trong một số trường hợp, nó còn ảnh hưởng đến dòng chảy lịch sử theo những cách không ngờ.

Nhà báo, tác giả Tom Standage hiện là Phó tổng biên tập tờ The Economist. Ngoài ra, ông còn là một chuyên gia về rượu. Ảnh: Alessio Jacona (Twitter).

6 loại thức uống quan trọng trong lịch sử

Tom Standage đã chọn ra 6 loại thức uống cụ thể gồm: bia, rượu vang, rượu mạnh, cà phê, trà và coca để biểu thị dòng chảy lịch sử đồ uống trên thế giới. Ba loại có cồn, ba loại có caffeine, và tất cả đều có điểm chung là đóng vai trò quyết định trong từng thời kỳ lịch sử then chốt.

Theo khảo cứu của Tom Standage, sự kiện đưa nhân loại vào con đường hướng đến hiện đại là áp dụng canh tác, khởi đầu bằng thuần hóa các giống ngũ cốc ở vùng Cận Đông đã dẫn đến sự xuất hiện của các dạng bia thô sơ vào 10.000 năm trước.

Bia gắn với sự dư thừa ngũ cốc, từ đó giải phóng một bộ phận dân chúng khỏi công việc đồng áng và tạo điều kiện cho sự xuất hiện của những linh mục đặc trách, quan chức, thợ thủ công… Không chỉ nuôi dưỡng dân cư của những thành thị đầu tiên, mà thù lao của họ cũng được trả bằng bánh mì và bia vì hạt ngũ cốc là nền tảng của nền kinh tế.

Trong khi đó, rượu vang được xem như huyết mạch của nền văn minh Địa Trung Hải và là nền tảng của hoạt động giao thương trên biển của Hy Lạp. Chính trị, thơ ca và triết học được thảo luận ở các yến tiệc trang trọng mà ở đó người ta chia nhau chén rượu loãng. Dưới thời La Mã, thứ bậc xã hội được thể hiện qua sự phân chia rượu và phong cách dùng rượu.

Sách Lịch sử thế giới qua 6 thức uống được phát hành tại Việt Nam. Ảnh: Thanh Trần.

Trong thời đại Khám phá, nhiều loại thức uống mới đã xuất hiện nhờ quá trình chưng cất để tạo ra thứ rượu mạnh, đặc và lâu hỏng, phù hợp cho các chuyến viễn dương. Theo Tom Standage, việc các loại rượu được dùng như tiền tệ ở các thuộc địa Bắc Mỹ đã gây ra nhiều bất đồng chính trị, góp phần dẫn đến sự thành lập nước Mỹ.

Ngay sau thời kỳ bành trướng địa lý là sự nổi lên của cà phê. Cà phê dần trở thành thức uống yêu thích của những người làm công việc trí óc, các nhà khoa học, doanh nhân… Vì thế khác với các quán rượu, những quán cà phê trở thành trung tâm trao đổi thương mại, chính trị và tri thức.

Còn ở một số nước châu Âu, đặc biệt là Anh, sự phổ biến của trà đã giúp mở ra những tuyến đường giao thương với phương Đông. Việc trà trở thành quốc ẩm ở Anh đã tác động sâu rộng đến chính sách đối ngoại của cường quốc này.

Cho đến khi Coca-Cola được phát minh vào thế kỷ 19, món đồ uống này đã khuấy đảo thế giới, được mô tả như một thức uống kích thích có dược tính. Nó cũng nhanh chóng trở thành quốc ẩm của Mỹ, biểu tượng của chủ nghĩa tư bản tiêu dùng sôi động. Trong thế kỷ 20, Coca-Cola trở thành hiện thân của quá trình toàn cầu hóa…

Qua 6 loại thức uống tiêu biểu, Tom Standage chứng minh rằng thức uống có mối liên hệ gần gũi với lịch sử hơn những gì nó thường được ghi nhận. Và dù ngày nay, chúng ta có thể tìm thấy những loại đồ uống này ở bất cứ đâu, việc nghiên cứu nguồn gốc của chúng giúp cho người đọc có thêm một góc nhìn khác về lịch sử.