Connect with us

Tác giả

Gần 90 tuổi vẫn dịch Kiều, người dịch trẻ đang ở đâu?

Được phát hành

,

Ở tuổi 86, Dương Tường toan “rửa tay gác kiếm”, nhưng ông tiếp tục thử thách bản thân mình khi dịch kiệt tác văn học nước nhà sang tiếng Anh.

Nói tới Dương Tường nếu bạn là người thích đọc sách văn chương, nhất lại là văn chương nước ngoài, thì hẳn bạn biết. Ông là một dịch giả nổi tiếng đã chuyển ngữ từ tiếng Anh, tiếng Pháp sang tiếng Việt hơn 50 tác phẩm văn chương lớn của nhân loại ở nhiều nền văn học trên thế giới, ví như Anna Karenina (Lev Tolstoi – Nga), Đi tìm thời gian đã mất (Marcel Proust – Pháp), Đồi gió hú (Emily Bronte – Anh), Cuốn theo chiều gió (Margaret Mitchell – Mỹ), Cái trống thiếc (Gunter Grass – Đức), Lolita (Vladimir Nabocov – Nga-Mỹ), Cội rễ (Alex Haley – Mỹ), Bức thư của người đàn bà không quen (Stefan Zweig – Áo), Kafka bên bờ biển (Haruki Murakami – Nhật Bản)…

Sau bản dịch tiểu thuyết Chết chịu của nhà văn Pháp Céline, ở tuổi 86 ông đã tính nghỉ ngơi. Nhưng với một người suốt đời cặm cụi với trang văn và con chữ như ông thì không thể nào ngồi không được, không thể “ăn gian thời gian sống” như lời ông nói. Ông lại mở sách ra, nhưng lần này là sách tiếng Việt, và ông tìm về kiệt tác Truyện Kiều của đại thi hào dân tộc Nguyễn Du để lại được “nằm trong tiếng Việt vấn vương một đời” (thơ Huy Cận).

Gan 90 tuoi van dich Kieu, nguoi dich tre dang o dau? hinh anh 1 Kieu_2.jpg

Cuốn Kiều in Dương Tường’s Version được in trang trọng. Ảnh: T. Điểu

Đến một ngày ông bỗng muốn dịch Kiều ra tiếng Anh để trả ơn tiếng mẹ đẻ đã cho ông được làm người và làm nghề và cũng để góp một chút phần đưa kiệt tác văn chương dân tộc ra thế giới. Mắt ông đã lòa nên con cháu phải giúp một cái máy tính để phóng to chữ lên màn hình. Và ngày ngày ông cặm cụi ngồi dịch. Sau hai năm bản dịch 3254 câu Kiều Việt sang 3254 câu Kiều Anh hoàn thành. Và tháng 4 này, bản Kiều tiếng Anh Dương Tường (Kiều in Dương Tường’ version) đã ra mắt bạn đọc.

Advertisement

Trước bản dịch của Dương Tường, theo thống kê chưa đầy đủ về những bản dịch toàn bộ tác phẩm và đã xuất bản, Truyện Kiều đã có hơn 30 bản dịch ra hơn 20 thứ tiếng nước ngoài (Pháp, Trung, Anh, Hungary, Nhật, Đức, Mông Cổ, Tiệp, Nga…). Bản sớm nhất là tiếng Pháp, năm 1884. Riêng về tiếng Anh, theo một nhà nghiên cứu, đã có 17 bản dịch. Trong đó có bốn bản được đánh giá cao là: “The Soul of Poetry inside Kim Van Kieu” (1963, 2010) của Lê Xuân Thủy, The Tale of Kiều (1973, 1983) của Huỳnh Sanh Thông, Kieu, The Tale of a Beautiful and Talented Girl (1994, 2011) của Michaell Counsell, và Kim Van Kieu of Nguyen Du (2004) của Vladislav V. Zhukov. Như vậy bản Kiều tiếng Anh Dương Tường là bản dịch tiếng Anh thứ 18.

Kiều qua trích dẫn của các chính khách Mỹ

Chưa thể đi sâu phân tích bản dịch, bây giờ tôi thử lấy bản Kiều-EnglishHuỳnh Sanh Thông là bản được đánh giá cao nhất làm đối chứng với bản Kiều-EnglishDương Tường để nêu lên mấy nhận xét bước đầu. Huỳnh Sanh Thông (1926 – 2008) là một giáo sư tại Đại học Yale (Mỹ), bản dịch Kiều của ông ra lần đầu 1973, mười năm sau (1983) được sửa chữa, tái bản. Trong quá trình dịch ông có tham khảo các bản dịch tiếng Pháp tiếng Anh và ý kiến những đồng nghiệp Mỹ cùng trường.

Dương Tường khi dịch không tham khảo bản dịch Kiều tiếng Anh tiếng Pháp nào, một mình dịch trong hai năm. Ông cho biết chỉ trong quá trình dịch có một người Mỹ gửi cho bản dịch của Timothy Allen ông đọc thấy dịch không đạt và càng có thêm tự tin cho bản dịch của mình.

Cả hai bản của Huỳnh Sanh Thông và Dương Tường đều để nguyên chữ “Kiều” như tiếng Việt, đều dịch đúng 3254 câu Việt sang câu Anh.

Trước hết ta hãy xem hai câu mở đầu:

Advertisement

“Trăm năm trong cõi người ta

Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau”

Huỳnh Sanh Thông: “A hundred years – in this life span on earth / talent and destiny are apt to feud”. Dương Tường: “In the one-hundred-year span of a human life, / Destiny implacably sets upon Talent”. Câu của Sanh Thông mang tính khái quát, quy luật đời người hơn. Để dịch chữ “cõi”, cả hai ông, và ông Lê Xuân Thủy nữa, khi dịch câu này đều dùng từ “span” nghĩa đen là “gang tay”, từ đó rộng nghĩa là “khoảng thời gian ngắn ngủi”.

Cổ nhân nói “đời người ngắn chẳng tày gang” (“Our life but a span”). “Cõi người ta” với Sanh Thông là “khoảng đời trên cõi trần” dùng “earth” không mạo từ. Dương Tường thì cho đó là hạn hẹp đời người đúng một trăm năm “one-hundred-year span”.

Bản Huỳnh Sanh Thông đã được hai nhà lãnh đạo Mỹ, Tổng thống Bill Clinton (2000) và Phó tổng thống Joe Binden (2015) sử dụng khi trích dẫn Kiều trong bài phát biểu của mình trước người Việt. Ta hãy đối chiếu những câu Kiều được dùng trong văn bản chính trị này ở hai bản dịch.

Advertisement
Gan 90 tuoi van dich Kieu, nguoi dich tre dang o dau? hinh anh 2 Kieu_1.jpg

Dịch giả Dương Tường và cuốn Kiều in Dương Tường’s Version. Ảnh: T. Điểu

Đầu tiên là hai câu 1795-1796 được ông Bill Cliton dùng trong bài phát biểu năm 2000 tại Hà Nội:

“Sen tàn cúc lại nở hoa,

Sầu dài ngày ngắn đông đà sang xuân”.

Bản dịch Huỳnh Sanh Thông: “Just as the lotus wilts, the mums bloom forth, / Time softens grief, and the winter turns to spring” (“Ngay khi sen héo úa thì cúc nở / Thời gian làm dịu nỗi đau và đông chuyển sang xuân”). Bản dịch Dương Tường: “As seasons go, with lotus wilted, mum start blossoming forth / Sorrow while time away and soon winter ushers spring in (“Theo nhịp mùa đi, với sen tàn, cúc bắt đầu nở / Nỗi buồn theo thời gian trôi và chẳng mấy chốc đông đưa xuân tới”. Sanh Thông chỉ nói “Ngay khi” (“Just as”), còn Dương Tường muốn thơ hơn “Theo nhịp mùa đi” (“As seasons go”).

Còn đây là hai câu 3121-3122 mà ông Joe Binden dùng trong bài phát biểu tại Wasington (2015):

Advertisement

“Trời còn để có hôm nay,

Tan sương đầu ngõ, vén mây giữa trời”.

Bản dịch Huỳnh Sanh Thông: “Thank heaven we are here today, / To see the sun through parting fog and cloud” (“Nhờ trời hôm nay chúng ta ở đây hôm nay / Để thấy được mặt trời xuyên qua sương mù và mây đang tan ra từng mảng”). Bản dịch Dương Tường: “Heaven blesses us with this day – from our gate, / mist has cleared; high up, clouds are dispelling” (Trời đã ban phúc chúng ta ngày này – từ ngoài cổng ngõ nhà ta / sương đã hửng lên, trên cao mây đang tan ra). Dương Tường theo đúng bản gốc chỉ nói trời quang mây tạnh, còn Sanh Thông thì thêm vào là “thấy mặt trời” (“To see the sun”).

Một tổng thống Mỹ khác là Barak Obama cũng đã dùng Kiều trong bài phát biểu của mình tại Hà Nội (5/2016). Đó là hai câu 355-56:

“Rằng: Trăm năm cũng từ đây,

Advertisement

Của tin gọi một chút này làm ghi”

Trong văn bản bài nói của ông tổng thống hai câu này được dịch là: “Please take from me this token of trust, so we can embark upon our 100-year journey together” (“Xin nhận lấy từ tôi biểu hiện niềm tin này, như thế chúng ta có thể cùng nhau đi cuộc hành trình trăm năm”).

Bản dịch Huỳnh Sanh Thông: “Henceforth I’m bound to you for life,” he said./ “Call these small gifts a token of my love” (“Từ nay tôi đã buộc tôi vào đời em / Xin gọi món quà nhỏ này là biểu hiện tình yêu của tôi”. Bản dịch Dương Tường: “From now on, I’m yours for life, take these small things as a token of my love” (“Từ bây giờ, đời tôi đã là của em / Xin nhận món đồ nhỏ này như là biểu hiện tình yêu của tôi”). Sanh Thông xa xưa (“Henceforth”), Dương Tường gần nay (“From now on”).

So sánh chỉ mấy câu trên đã có thể thấy hai cách dịch của Huỳnh Sanh Thông và Dương Tường là “đại đồng tiểu dị”. Ý chính họ truyền đạt giống nhau, tuy có khi người này dịch sát, người kia dịch thoát. Khác nhau chỉ ở đôi chỗ dùng từ ngữ.

Xin đưa thêm câu nữa để thấy hơn những chỗ gặp nhau của hai bản dịch.

Advertisement

Cỏ non xanh tận chân trời,

Cành lê trắng điểm một vài bông hoa. (Câu 41-42)

Huỳnh Sanh Thông: “Young grass spread all its green to heaven’s rim; / some blossoms marked pear branches with white dots”. Dương Tường: “Young grass spread its green carpet as far as the horizon / Pear branches adorned themselves with white blossoms”. Sanh Thông cho hoa điểm cành, Dương Tường cho cành điểm hoa và thêm một tấm thảm xanh (“green carpet”) cho đồng cỏ…

“Giới thiệu Nguyễn Du tới Shakespeare”

Như đã nói, tôi chưa thể đi sâu vào bản Kiều tiếng Anh Dương Tường, chỉ mới nêu mấy nhận xét sơ bộ qua việc đối chứng nó với một bản dịch đã có trước gần nửa thế kỷ ở Mỹ và được đánh giá cao nhất. Nhưng chỉ nội chừng đó đã đáng ghi công cho Dương Tường khi ông dám đặt cho mình một bài thử tột đỉnh (Supreme Test) là giới thiệu Nguyễn Du với Shakespeare (introducing Nguyen Du to Shakespeare – tức là đưa Kiều sang tiếng Anh), nói như nhà báo Nguyễn Công Khuyến trong lời giới thiệu cho sách này.

Gan 90 tuoi van dich Kieu, nguoi dich tre dang o dau? hinh anh 3 Kieu_7.jpg

Cuốn sách in nhiều tranh của các họa sĩ đương thời lấy cảm hứng từ Truyện Kiều. Ảnh: T. Điểu

Bởi ông làm việc này khi tuổi đã cao, mắt đã gần như lòa, tai đã nghễnh ngãng, mà lại làm với Truyện Kiều. Nhưng ông đã vượt qua được thử thách đó một cách ngoạn mục. Giờ đây, Nguyễn Du/Kiều/in Dương Tường’s version đã thành sách với nhiều phụ bản tranh minh họa đẹp của các họa sĩ nổi tiếng Nguyễn Quân, Đặng Xuân Hòa, Đinh Quân, Trần Lương, Hà Trí Hiếu, Thanh Bình, Lý Trần Quỳnh Giang, Nguyễn Công Cừ.

Advertisement

Thế là thêm một dịch phẩm Kiều ra thứ tiếng phổ biến toàn thế giới để đưa nàng văn Việt quốc sắc thiên hương đến với nhân loại muôn nơi. Với người trong nước, ai đọc được tiếng Anh có thể đọc để thưởng thức Kiều trong một bộ dạng ngôn ngữ khác. Họ có thể bàn luận, góp ý về cách dịch cho dịch giả. Và điều quan trọng hơn, có thể từ tấm gương của Dương Tường họ sẽ được tiếp thêm cảm hứng và động lực để nguyện làm “con ngựa thồ văn hóa” chở văn chương nước nhà ra nước ngoài bằng những bản dịch trong những thứ tiếng khác nhau.

Tôi đang viết những dòng này thì đọc được trên trang cá nhân của Trưởng khoa Việt Nam học (ĐH Khoa học Xã hội & Nhân văn TPHCM) thông tin có một người từng bỏ ra hàng chục năm để dịch Truyện Kiều, Lục Vân Tiên, Chinh Phụ Ngâm ra tiếng Anh, tiếng Pháp. Người dịch này đã trên 80 tuổi, mang bản dịch tới Đại học Khoa học Xã hội & Nhân văn muốn được giới thiệu với bạn đọc. Trang Facebook này viết thêm: “Không biết có Nhà xuất bản, Công ty sách nào có ý định giới thiệu bản dịch Truyện Kiều ra tiếng Pháp thứ 14, ra tiếng Anh thứ 17 thì liên hệ để chúng tôi giao bản thảo. Năm nay là năm kỷ niệm 200 năm ngày mất (1820 – 2020) Nguyễn Du, nếu tập sách này ra đời thì sẽ là một đóng góp lớn đối với việc giới thiệu văn hóa nước nhà”.

Mong sẽ có nơi nhận xuất bản những bản dịch này. Và các bạn trẻ: Chẳng lẽ cứ để những người già chạy tiếp sức trên con đường dịch thuật văn chương này sao?

Nguồn: Zing (https://news.zing.vn/gan-90-tuoi-van-dich-kieu-nguoi-dich-tre-dang-o-dau-post1067744.html)

Advertisement

Tác giả

Để dòng chảy văn hóa đọc luôn được khơi thông, tiếp nối

Được phát hành

,

Bởi

Khẳng định sách có vị trí trung tâm trong đời sống văn hóa, Phó thủ tướng Trần Lưu Quang nói cần tiếp tục tạo môi trường thuận lợi nhất để khuyến khích mọi người đọc sách.

Zing News giới thiệu toàn văn bài phát biểu của Phó thủ tướng Trần Lưu Quang tại lễ khai mạc Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam lần thứ hai, chiều 21/4.

Hôm nay, chúng tôi rất vui mừng khi đến tham dự Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam lần thứ hai tổ chức tại thành phố Huế, một vùng đất có nhiều truyền thống lịch sử và rất đậm đà bản sắc Việt Nam. Tôi nhiệt liệt chào mừng và thân ái gửi đến quý vị đại biểu và các vị khách quý tham dự lễ khai mạc, cũng như bạn đọc cả nước lời chúc mừng tốt đẹp nhất.

Truyền thống hiếu học, trọng sách của dân tộc ta

Thưa quý vị đại biểu, khách quý và bạn đọc cả nước! Chủ tịch Hồ Chí Minh khi nói về vai trò của sách đã nhấn mạnh: “Bất luận làm công việc gì cũng cần phải đọc sách. Người mới học chữ cần đọc để không mù lại, người làm công an cần đọc để nắm tình hình. Những người làm công việc chuyên môn cần phải đọc để nâng cao trình độ. Người làm quản lý lãnh đạo cần phải đọc để quản lý, lãnh đạo tốt hơn. Làm nhà báo, nhà văn lại càng phải đọc”.

Advertisement

Cách đây hơn 2 thế kỷ, đại thi hào Nguyễn Du, danh nhân văn hóa thế giới từng khẳng định: “Sách vở đầy bốn vách / Có mấy cũng không vừa”.

Những lời khẳng định này đã phần nào đúc kết được truyền thống hiếu học, trọng sách của dân tộc ta.

Để tiếp tục khẳng định vai trò của sách và đẩy mạnh phát triển văn hóa đọc trong đời sống cộng đồng, ngày 24/2/2014, Thủ tướng đã ban hành Quyết định số 284/QĐ-TTg lấy ngày 21/4 hàng năm là Ngày Sách Việt Nam.

Thời gian qua, Ngày Sách Việt Nam đã ngày càng khẳng định được ý nghĩa, vị trí, vai trò, nhiệm vụ và từng bước đi lên một tầm cao mới. Cụ thể là năm 2021, Thủ tướng đã ban hành Quyết định số 1862/QĐ-TTg, lấy ngày 21/4 hàng năm là Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam.

Thực hiện các Quyết định của Thủ tướng, những năm qua, cả hệ thống chính trị, các bộ, ngành, cộng đồng, địa phương, các nhà xuất bản, các đơn vị phát hành, các thư viện và những doanh nghiệp, cá nhân đã nhiệt tình tham gia hưởng ứng Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam, giúp cho công tác xuất bản có bước phát triển nhanh, làm cho văn hóa đọc có sự tiến bộ đáng được ghi nhận.

Advertisement

Phong trào đọc sách, tặng sách đã đến được nhiều nơi trên cả nước, góp phần thực hiện nhiệm vụ mà Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nêu rõ tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021: “Phải tiếp tục xây dựng, giữ gìn và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thực sự là ‘nền tảng tinh thần’, ‘động lực phát triển’, và ‘soi đường cho quốc dân đi’; phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam, khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, thịnh vượng, tạo ra sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc”.

Vai trò trung tâm của sách trong đời sống

Năm nay, tại thành phố Huế, trung tâm văn hóa đặc sắc của cả nước, vùng đất giàu tính lịch sử, nơi hội tụ nhiều di sản văn hóa giá trị của Việt Nam, lễ khai mạc Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam lần thứ hai cùng Hội sách chào mừng đã được các đơn vị phối hợp tổ chức trang trọng, đảm bảo xứng tầm với sự mong đợi của bạn đọc trong cả nước.

Sự kết hợp giữa nét văn hóa truyền thống cùng yếu tố hiện đại là một cách để chúng ta tôn vinh sách và khẳng định vai trò trung tâm của văn hóa đọc.

Phó thủ tướng Trần Lưu Quang

Sự kết hợp hài hòa giữa những nét văn hóa truyền thống cùng những yếu tố hiện đại là một cách để chúng ta tôn vinh sách và khẳng định vai trò trung tâm của văn hóa đọc trong đời sống văn hóa để dòng chảy văn hóa đọc luôn được khơi thông, tiếp nối.

Chúng tôi tin tưởng rằng các chuỗi hoạt động và sự kiện chào mừng Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam lần thứ hai được tổ chức hôm nay và trong những ngày tới tại thành phố Huế cũng như khắp mọi miền Tổ quốc sẽ thực sự phát huy nét đẹp văn hóa truyền thống: Tôn vinh sách và những người làm sách, phát triển phong trào đọc sách.

Advertisement

Chúng tôi đề nghị cả hệ thống chính trị các cấp, các bộ ngành, cộng đồng, địa phương luôn quan tâm, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các đơn vị xuất bản phát triển theo hướng tinh gọn, chất lượng và hiện đại hóa; đề nghị Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp, tập trung đẩy mạnh phát triển văn hóa đọc, đưa sách vào cộng đồng; các bộ, ngành, địa phương tích cực lồng ghép văn hóa đọc trong tất cả phong trào như: Xây dựng văn hóa, khuyến học…; tiếp tục tạo môi trường thuận lợi nhất để khuyến khích mọi người tham gia viết sách, đọc sách nhằm tạo ra tác phẩm tốt, làm phong phú thêm nguồn sách; tôn vinh các tác giả, văn nghệ sĩ, những tấm gương vì cộng đồng đã đưa sách, văn hóa đọc đến với mọi người, mọi nhà.

Nhân dịp này, đề nghị Bộ Ngoại giao, các tổ chức người Việt Nam ở nước ngoài tăng cường cả sự gắn kết, làm cầu nối cho hành trình Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam lan tỏa đến bà con người Việt đang ở xa Tổ quốc nhưng rất gần về tâm hồn và văn hóa của quê cha đất mẹ Việt Nam.

Một lần nữa, xin được thay mặt Chính phủ, xin chúc các vị đại biểu, khách quý và bạn đọc luôn hạnh phúc và nhiều niềm vui!

Chúc Ngày sách và Văn hóa đọc Việt Nam lần thứ hai và các hoạt động chào mừng trên cả nước thành công tốt đẹp!

Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam lần thứ hai khai mạc ngày 21/4 tại Bảo tàng lịch sử Thừa Thiên – Huế, kéo dài đến hết ngày 25/4. Trong khuôn khổ chương trình, bên cạnh hội sách, còn có nhiều sự kiện đáng chú ý như: Tọa đàm “Chuyển đổi số trong hoạt động xuất bản và nền tảng hỗ trợ xuất bản, phát hành” sáng 22/4; tọa đàm “Dư luận nữ quyền tại Huế xưa và nay” chiều 22/4; tọa đàm giới thiệu sách “Bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc trong tiến trình đổi mới xây dựng đất nước phồn vinh hạnh phúc” sáng 23/4…

Advertisement

Nguồn: https://zingnews.vn/de-dong-chay-van-hoa-doc-luon-duoc-khoi-thong-tiep-noi-post1424222.html

Tiếp tục đọc

Tác giả

Hiểu về ngành xuất bản qua ‘Những con chữ ngoài trang sách’

Được phát hành

,

Bởi

Ông Trần Đình Ba, tác giả sách “Những con chữ ngoài trang sách”, nhận định rằng in ấn, xuất bản thời nay đã là thời của khoa học công nghệ; các hoạt động cũng được chuyên môn hóa.

Trần Đình Ba là tác giả đã có những tác phẩm nghiên cứu ấn tượng như Việt án – Lần theo trang sử cũ, Đằng sau mặt báo – Hồi ký chân dung báo chí Việt buổi ban đầu đến 1945.

Với kinh nghiệm nghiên cứu lịch sử của mình, kết hợp cùng hiểu biết của một người làm trong ngành xuất bản (là một trong những người làm xuất bản tiêu biểu trong dịp kỷ niệm 70 năm ngành Xuất bản, in và phát hành Việt Nam), ông đã thực hiện cuốn sách Những con chữ ngoài trang sách, trưng ra những mảnh nhỏ về in ấn, xuất bản và phát hành sách từ khi có kỹ thuật in chữ rời người Pháp du nhập đến 1945.

Trao đổi với Zing, tác giả chia sẻ về quá trình nghiên cứu, thu thập tư liệu, đồng thời cung cấp góc nhìn đối chiếu, so sánh xuất bản xưa và nay.

Advertisement

Nỗi tò mò từ khi ngồi trên ghế nhà trường

Điều gì khiến ông nghiên cứu về sách vở, xuất bản giai đoạn trước 1945?

– Lý do thì rất nhiều. Trước hết thời gian nửa cuối thế kỷ XIX đến 1945 có nhiều tác giả, tác phẩm hay, nổi tiếng, để lại dấu ấn lớn trong sự phát triển văn học, lịch sử và nói chung là văn hóa Việt Nam một thời như Trương Vĩnh Ký, Trương Minh Ký, Phạm Quỳnh, Trần Trọng Kim, Nguyễn Văn Vĩnh…

Ngay từ khi ngồi trên ghế nhà trường, chúng ta đã được đọc nhiều tác phẩm liên quan của Hồ Biểu Chánh, Khái Hưng, Nguyễn Tuân, Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng Phụng… nhưng số đó còn quá ít so với kho tàng đồ sộ họ để lại.

Đó là lý do thôi thúc tôi phải tìm đọc thêm và không chỉ ở mảng văn học, mà những tác phẩm lịch sử, địa chí của Diệp Văn Kỳ, Đặng Thúc Liêng, Cao Hải Để, Đào Trinh Nhất, Ngô Vi Liễn, Huỳnh Thị Bảo Hòa…

Thêm nữa, sách vở, hoạt động xuất bản thời gian nửa cuối thế kỷ XIX đến 1945 hiện nay lưu trữ, còn lại không đầy đủ. Hoạt động xuất bản thời gian này rất ít sách viết. Chẳng hạn sách Lịch sử xuất bản sách Việt Nam năm 1996, nội dung dành cho thời gian cuối thế kỷ XIX đến 1945 chỉ hơn 40 trang, không bao quát được diện mạo xuất bản thời gian đó và chỉ tập trung mảng xuất bản.

Advertisement
con chu ngoai trang sach anh 1

Tác giả Trần Đình Ba. Ảnh: Thanh Trần.

Việc cần có tài liệu tìm hiểu, bổ khuyết một mảnh nào đó cho hoạt động in ấn, xuất bản, phát hành sách từ khi có kỹ thuật in chữ rời của phương Tây du nhập vào theo bước chân người Pháp cho đến 1945, là rất cần thiết không chỉ đối với người trong nghề nói riêng, mà cả với độc giả nói chung.

Qua đó, chúng ta hình dung rõ hơn về in ấn, xuất bản, phát hành sách ở Việt Nam trong một khoảng thời gian gần cả 100 năm còn chưa có nhiều người tìm hiểu hệ thống.

Tất nhiên, để thực hiện được một tác phẩm thiên về in ấn, xuất bản, phát hành như thế, cần nhiều thời gian, công sức và nhất là nguồn tài liệu liên quan.

Lợi thế của tôi là người làm trong nghề, hiểu biết mức độ nhất định về lĩnh vực này. Trước khi thực hiện tác phẩm này, tôi đã dành thời gian rảnh rỗi ít ỏi có được để đọc, gạn lọc, tìm hiểu, viết bài đăng liên quan đăng rải rác ở các báo, tạp chí: Thanh niên, Phụ nữ TP.HCM, Pháp luật TP.HCM, Văn nghệ TP.HCM, Zingnews… Trong đó có những chuỗi bài dài kỳ “Phía sau trang sách”, “Mở trang sách cũ”.

Từ một dung lượng nội dung nhất định đã thực hiện rời rạc, tôi tạo động lực cho bản thân xây dựng đề tài, dựng khung đề cương và từ đó viết, bổ sung để tạo thành tác phẩm Những con chữ ngoài trang sách.

Advertisement

Ông đã thu thập, tìm kiếm tài liệu về tiến trình phát triển của ngành xuất bản như thế nào?

– Tư liệu cho đề tài có hai nguồn chính.

Một nguồn là ghi chép, hồi ký, hồi ức của những người thời ấy hoặc liên quan Trương Vĩnh Ký, Hồ Biểu Chánh, Đặng Thúc Liêng, Vũ Bằng, Ngọc Giao, Nguyễn Công Hoan, Vũ Ngọc Phan, Đào Duy Anh, Hồ Hữu Tường… Những hồi ký, hồi ức đó đề cập nhiều đến hoạt động báo chí và xuất bản sách dù chỉ viết xen lẫn vào trong hồi ký của họ.

Bên cạnh đó là báo chí khắp ba kỳ cuối thế kỷ XIX cho đến 1945 thỉnh thoảng vẫn đề cập đến xuất bản sách hay giới thiệu sách mới như Thông loại khóa trình (Sự loại thông khảo), Nam Kỳ, Dân báo, Nông cổ mín đàm, Công luận báo, Phong hóa, Điễn tín, Tràng An báo, Sài Gòn

Từ những sách hồi ký, hồi ức mà bản thân có được, cũng như nguồn file báo chí liên quan tiếp cận được, tôi lần về những tài liệu sách vở liên quan được họ đề cập.

Advertisement

Nhưng trong khi sử dụng tài liệu, tôi cũng phải vất vả để đối sánh giữa ghi chép trong hồi ký, hồi ức theo trí nhớ của người liên quan với thực tế đã xảy ra. Vì có những ghi chép các tác giả nhầm thời gian, sự kiện hoặc nhầm tên tác giả, tác phẩm.

Chẳng hạn Nguyễn Công Hoan nhớ tác phẩm Thế lực Khách trú và vấn đề di dân vào Nam Kỳ của Đào Trinh Nhất là do nhà in Nghiêm Hàm thực hiện, nhưng thực tế là do Nhà in Thụy Ký in năm 1924; hay cuốn Loạn Thái Nguyên của Trần Huy Liệu in năm 1935, trong khi bản thân ông lại nhớ nó ra đời sau khi Tiếng vang làng báo đình bản, mà Tiếng vang làng báo đình bản năm 1936…

Ngoài nguồn nguồn tư liệu trên, thì quan trọng hơn nữa phải có tài liệu thực chứng là chính những sách đã được xuất bản.

Bản thân tôi hay tìm tư liệu để phục vụ công việc biên tập, đối sánh việc sử dụng tài liệu tham khảo, trích dẫn của các tác giả cũng như có nguồn tài liệu sử dụng viết báo (Nhờ nguồn ebook có được từ Thư viện quốc gia Pháp, Thư viện quốc gia Việt Nam và nhiều nguồn khác với khoảng 2 vạn tài liệu khác nhau, trong đó một lượng lớn là những sách xuất bản 1945 trở về trước); nên khi triển khai đề tài này, mình có thể đọc được những tài liệu liên quan đó để dẫn chứng.

Nhưng với quỹ thời gian hạn hẹp, cũng như viết dạng khái quát theo chủ đề, nên không thể nào bao quát hết được tất cả sách, tài liệu liên quan mà tôi được tiếp cận, đó là chưa kể còn thiếu rất nhiều tác giả, tác phẩm mà bản thân chưa thể tiếp cận. Trong tác phẩm Những con chữ ngoài trang sách, tôi chỉ có thể điểm qua được vài trăm đầu sách cùng các tác giả liên quan trong đời sống xuất bản thời gian đó.

Advertisement

Trong quá trình nghiên cứu, có điểm gì về ngành xuất bản ông cảm thấy đặc biệt thú vị?

– Một cách bao quát và chung nhất, thì ngành nào cũng có những nét riêng biệt làm nên đặc trưng so với ngành nghề khác. Hoạt động xuất bản cũng vậy.

Những điểm thú vị nếu gạn lọc, tôi có thể là nói đến những nét riêng nho nhỏ, khác biệt của xuất bản 1945 về trước như việc in giá trên bìa 1, có sách đưa cả mục lục hoặc yếu mục lên bìa 1; hay không như bây giờ có trang lưu chiểu ghi rõ người chịu trách nhiệm xuất bản, biên tập, dàn trang, vẽ bìa và số lượng in, đơn vị in… thời đó trang này chủ yếu chỉ ghi địa điểm in ấn, số lượng bản in, bản thường, bản đặc biệt nếu có mà thôi; và sách thời đó cũng như báo, đăng rất nhiều quảng cáo cho đủ thứ nhãn hàng, không chỉ ở bìa 4 mà cả có ở trong trang nội dung.

Còn về tổng quan, dẫu mỗi thời, hoạt động in ấn, xuất bản, phát hành có khác nhau, vẫn có những mẫu số chung như trong xuất bản vẫn có những ông lớn – cả nhà nước và tư nhân; sách cũng đa dạng thể loại, phân nhiều cấp độ như sách bản phổ thông, sách đặc biệt cho người chơi sách; có những giai đoạn sẽ có những dòng sách được độc giả ưa chuộng, trở thành trào lưu như hiện tượng tiểu thuyết Tàu đầu thế kỷ XX, tiểu thuyết ba xu giữa những năm 1930, cũng như xuất bản thời nay từng có dạo tiểu thuyết đam mỹ tạo sóng trong làng xuất bản…

con chu ngoai trang sach anh 2

Sách Những con chữ ngoài trang sách của Trần Đình Ba cung cấp nhiều thông tin thú vị về ngành xuất bản Việt Nam. Ảnh: ĐB.

In ấn, xuất bản và phát hành ngày nay được chuyên môn hóa

Đâu là điểm khác biệt lớn nhất giữa xuất bản ngày nay so với giai đoạn ông nghiên cứu trong sách?

Advertisement

– Nếu nói về khác nhau, có lẽ phải có cả một nghiên cứu đối sánh, thống kê mới hợp lẽ được. In ấn, xuất bản thời nay đã là thời của khoa học công nghệ rồi.

Đơn cử như việc in sách không còn phải tỉ mẩn nhặt từng con chữ bỏ vào khuôn in như trước nữa, mà đã tiến tới bước máy móc được lập trình theo sự điều khiển của con người để in ấn. Hay phát hành thời xưa để sách đến được với người đọc, phải thông qua hệ thống đại lý là các cửa hàng sách lớn nhỏ ở các tỉnh thành.

Ngày nay việc kinh doanh, phát hành sách theo cửa hàng sách truyền thống nhỏ lẻ theo hộ gia đình thậm chí đang thui chột, các cửa hàng sách gia đình chủ yếu bán sách giáo khoa, sách tham khảo và văn phòng phẩm cho học sinh, còn các hiệu sách lớn cũng phải chịu sự cạnh tranh khốc liệt với các sàn thương mại điện tử mà người có nhu cầu, chỉ cần cài đặt ứng dụng trên thiết bị điện tử cá nhân, thực hiện vài thao tác là có thể ngồi chờ sách được giao đến tận tay trong dăm ngày hay thậm chí là trong 2 giờ (ở những thành phố lớn).

Như trên chỉ là hai khác biệt cơ bản về in ấn, phát hành của ngày xưa so với ngày nay.

Lại có những sự khác biệt cũng rất đáng kể như khoảng thời gian từ cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX, khi việc in ấn, xuất bản nằm trong tay các nhà in công tư. Phải đến cuối thập niên 1920, đầu thập niên 1930, mô hình nhà xuất bản mới hiện diện và vươn lên thực hiện vai trò xuất bản, phát hành, các nhà in dần lui về hậu trường chuyên trách chức năng in ấn.

Advertisement

Còn hiện nay, hoạt động in ấn, xuất bản và phát hành được chuyên môn hóa hơn. Nhà in thực hiện nhiệm vụ nhà in, nhà xuất bản thực hiện việc xuất bản (khai thác bản thảo, biên tập, thiết kế, xuất bản sách).

Trong hoạt động này, các công ty sách tham gia năng động và có vai trò lớn. Việc phát hành, kinh doanh tập trung vào các công ty nhà nước, tư nhân.

Thời gian 1945 trở về trước, các nhà xuất bản tư nhân mọc lên rất nhiều. Thậm chí có những nhà xuất bản trở thành thế lực lớn của làng xuất bản như Tân Dân, Mai Lĩnh, hay Đời Nay…

Nhưng cũng có những nhà xuất bản tư nhân được lập nên với quy mô nhỏ phải giật gấu vá vai như đơn vị của Huy Cận – Xuân Diệu, Nguyễn Đức Chính. Thời nay, nhà xuất bản là của nhà nước, tư nhân tham gia hoạt động xuất bản phổ biến ở hình thức các công ty sách…

Ông nhận xét thế nào về tiến độ phát triển của ngành xuất bản thời gian gần đây và ngành sẽ đi theo hướng nào trong thời gian tới?

Advertisement

– Ngành xuất bản thời gian gần đây rõ ràng là phát triển nhanh, mạnh về số lượng đầu sách được xuất bản, đa dạng thể loại sách xuất hiện trên thị trường.

Ngành xuất bản thời gian gần đây phát triển nhanh, mạnh về số lượng đầu sách, đa dạng thể loại trên thị trường.

Trần Đình Ba

Có những dòng sách đang thực sự nhận được sự quan tâm của các đơn vị xuất bản và độc giả như sách về chuyển đổi số, sách về chữa lành, sách văn học kinh điển của Việt Nam và thế giới…

Còn vế sau của câu hỏi “ngành sẽ đi theo hướng nào trong thời gian tới?”. Đây là một câu hỏi mang tính dự báo. Mà dự báo thì luôn có xác suất đúng sai như dự báo thời tiết vậy. Nó phụ thuộc vào định hướng của cấp quản lý, vào đường hướng phát triển của các đơn vị xuất bản góp phần tạo nên tổng thể bức tranh chung về hoạt động xuất bản Việt Nam.

Đọc được sách hay, hãy gửi review cho Zing News

Advertisement

Bạn đọc được một cuốn sách hay, bạn muốn chia sẻ những cảm nhận, những lý do mà người khác nên đọc cuốn sách đó, hãy viết review và gửi về cho chúng tôi. Từ ngày 21/4, Zing News mở chuyên mục “Cuốn sách tôi đọc”, là diễn đàn để chia sẻ review sách do bạn đọc gửi đến qua Email: [email protected]. Bài viết cần gửi kèm ảnh chụp cuốn sách, tên tác giả, số điện thoại.

Trân trọng.

Nguồn: https://zingnews.vn/hieu-ve-nganh-xuat-ban-qua-nhung-con-chu-ngoai-trang-sach-post1422238.html

Advertisement
Tiếp tục đọc

Tác giả

MC Phan Đăng: ‘Đọc sách cũng giống như yêu’

Được phát hành

,

Bởi

“Nếu không có phương pháp, không có mục tiêu thì ngay cả khi chúng ta yêu sách, chúng ta đọc sách cũng là một tình yêu lầm lạc”, tác giả Phan Đăng nhấn mạnh.

Chào mừng Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam, nhà báo – tác giả Phan Đăng tổ chức buổi talk show với nội dung “Đọc sách rất nguy hiểm nếu…”, tập trung vào các vấn đề độc giả quan tâm: Nên đọc sách như thế nào? Phương pháp đọc? Lựa chọn sách phù hợp với lứa tuổi, đối tượng?…

“Nếu như thời ấy có ai đó nói cho tôi biết, đọc sách là rất tốt, nhưng phải có mục đích đọc, phải có phương pháp đọc, phải có kỹ thuật đọc thì con đường tôi đi sẽ được rút ngắn lại rất nhiều. Phải đến bây giờ – 39 tuổi, tôi mới thật sự hiểu thế nào là ‘đọc quên để nhớ’, thế nào là ‘đọc của người để trở thành mình’ chứ không phải ‘đọc của người để trở thành nô lệ cho người’. Điều này thấm thía và quý giá vô cùng. Nó thực sự làm tôi như được bung ra, vỡ ra để nhìn thấu cả một chân trời mới”, tác giả Phan Đăng chia sẻ.

Tac gia Phan Dang anh 1

Tác giả Phan Đăng.

Phan Đăng so sánh rất dí dỏm, yêu mà không có phương pháp cũng chết, yêu không có phương pháp, cái giá phải trả rất đắt, có khi đừng yêu còn đỡ hơn, đọc sách cũng vậy.

Theo anh, có nhiều hệ lụy của việc đọc không có mục tiêu, thứ nhất đó là “tầm chương trích cú”, trong đầu lúc nào cũng sống bằng ý nghĩ của người khác mà cứ tưởng đấy là của mình.

Advertisement

Thứ hai là tin hết vào sách. Như vậy, dễ trở thành một kẻ độc tài tri thức, thấy ai đó nói không giống kiến thức mình đọc được tỏ thái độ cực đoan.

Hệ lụy thứ ba, đem mớ lý luận đọc được “tấn công” đối tượng nào đó nên mới có những cuộc bút chiến trên mạng xã hội khiến nhiều độc giả tin một cách mù quáng. Thực tế, có không ít người vẫn tin những chuyện hàn lâm, nhưng thật ra chẳng phải để cùng khai phóng, trao đổi về chân trời tri thức mà mục tiêu là đem mớ lý thuyết đấy “mài” thành lưỡi lê sắc bén cứa vào da thịt người khác nhằm chứng tỏ cái tôi hơn người.

Cái tôi là ảo tưởng của lầm lạc

Về phương pháp đọc, tác giả Phan Đăng cho rằng đọc sách phải có chiến lược, mục tiêu đọc chứ không bạ đâu đọc đấy, không lan man.

“Khi xây dựng mục tiêu đọc, phải trả lời được hai câu hỏi. Câu hỏi thứ nhất là chúng ta muốn phát triển ngách tri thức nào? Bể tri thức của nhân loại mênh mông vô tận, bạn có mười đời cũng không đọc được hết nhưng có quyền chọn một ngách để đào sâu tát cạn. Không hẳn vì mong muốn trở thành một chuyên gia trong lĩnh vực đấy mà đơn giản thỏa mãn tận cùng những khát vọng của bản thân. Muốn làm được điều đó, phải phát triển kiến thức nền, phông văn hóa cho chính mình. Như vậy, mới có một lộ trình đọc tốt”, tác giả Phan Đăng khẳng định.

Tac gia Phan Dang anh 2

“Ai cũng phải có một cuốn sổ đọc của riêng mình”, tác giả Phan Đăng bày tỏ.

Tuy nhiên, Phan Đăng cho rằng nếu chỉ có kiến thức ngách mà không có kiến thức nền thì chỉ thấy vài giọt nước chứ không thấy được cả dòng sông… và ngược lại. Để vừa cảm nhận được sự cô đọng, tinh túy của một giọt nước hay sự mênh mang, rộng lớn của dòng sông phải đọc cả tri thức ngách lẫn tri thức nền. Điều đó giúp cho các bạn có thể chia sẻ với con cái, cùng hoạch định một chiến lược đọc rõ ràng.

Advertisement

“Ai cũng phải có một cuốn sổ đọc của riêng mình”, tác giả Phan Đăng bày tỏ.

Theo anh, khi đọc cần một đầu óc khai phóng và kỹ thuật hoài nghi. Thậm chí, đọc trong sự trăn trở lật đi lật lại không ngừng nghỉ.

“Đọc sách rất nguy hiểm nếu… không cẩn thận thì càng đọc càng nuôi nấng cái tôi của mình, mang cái tôi để hơn thua với cuộc đời. Trong khi cái tôi theo quan điểm của Phật giáo, vốn dĩ nó không có thật, là một ảo tưởng của lầm lạc mà thôi. Đọc sách mà mang kiến thức của mình để coi thường người khác thì đọc làm gì. Đây là những hệ lụy rất nguy hiểm. Nếu không có phương pháp, không có mục tiêu ngay cả khi chúng ta yêu sách, chúng ta đọc sách đó cũng là một tình yêu lầm lạc”, tác giả Phan Đăng nhấn mạnh.

Phan Đăng từng công tác tại báo An ninh Thế giới. Anh được nhiều người biết đến trong vai trò một bình luận viên thể thao, MC chương trình Ai là triệu phú. Phan Đăng từng ra mắt các cuốn sách: Ở trong đầu tri thức, Ơ kìa, làng bóng trong mắt tôi, 39 câu hỏi cho người trẻ

Nguồn: https://zingnews.vn/mc-phan-dang-doc-sach-cung-giong-nhu-yeu-post1422829.html

Advertisement

Tiếp tục đọc

Xu hướng