Ảnh minh họa. Nguồn: Oki Toki.

Trong tác phẩm Sự thật trần trụi về thống kê, tác giả Charles Wheelan, giảng viên Đại học Dartmouth (Mỹ), đã đặt ra những câu hỏi về việc đánh giá giáo viên thông qua điểm số của học sinh. Dù dựa trên quá trình thay đổi của học sinh hay kết quả từ một bài thi, điểm số vẫn không phải dữ liệu chính xác nhất để cho một kết quả khách quan.

Đi tìm câu trả lời cho việc đánh giá giáo viên

Vào đầu thập niên 2000, đối với những người làm thống kê trong ngành giáo dục, điểm số của một bài thi chuẩn hóa dường như là dữ liệu chính xác nhất để cho thấy hiệu quả của giáo viên.

Tuy nhiên, các học giả dần nhận thấy nhiều lỗ hổng khi đánh giá giáo viên thông qua dữ liệu này. Vì vậy, họ tiến tới đánh giá hiệu quả thông qua quá trình tiến bộ của học sinh. Ví dụ, nếu một học sinh bắt đầu với kết quả kém nhưng sau một năm dưới sự hướng dẫn của một giáo viên cụ thể, học sinh đó đạt tiến bộ rõ rệt, giáo viên này có thể được đánh giá có hiệu quả cao.

Đánh giá dựa trên “giá trị gia tăng” được cho là giải pháp hữu hiệu để các hệ thống trả lương giáo viên hợp lý hơn. Đồng thời, phương pháp này giúp các nhà quản lý phát hiện những giáo viên thực sự có năng lực.

Nhưng tác giả Charles Wheelan cho rằng hình thức thống kê trên cũng hạn chế bởi các yếu tố nhân khẩu học như thu nhập, chủng tộc hay năng khiếu tự nhiên của học sinh. Điều này còn dẫn tới sự bất bình đẳng rằng giáo viên dạy các lớp học sinh giỏi sẽ có mức lương cao hơn giáo viên dạy các lớp khác.

Cuốn sách Sự thật trần trụi về thống kê của tác giả Charles Wheelan.

Phương pháp này còn gây tranh cãi khi Thành phố New York công bố xếp hạng của 18.000 giáo viên dựa trên đánh giá mức độ tiến bộ của học sinh. Một số người ủng hộ cho rằng các thông tin này mang đến một cái nhìn chưa từng có về hiệu quả giảng dạy. Ngược lại, các công đoàn giáo viên và nhiều chuyên gia cảnh báo rằng hệ thống này dễ bị sai lệch và có thể không phản ánh đúng khả năng của giáo viên do bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố ngoại cảnh như điều kiện thi cử, hoặc tính “nhiễu loạn” trong dữ liệu.

Wheelan cũng so sánh dữ liệu đánh giá giáo viên với thống kê trong môn bóng chày, cho thấy mức tương quan về hiệu quả giảng dạy qua các năm chỉ đạt khoảng 0,35, tương đương hiệu suất đánh bóng của các vận động viên bóng chày. Điều này cho thấy việc sử dụng dữ liệu để đánh giá giáo viên là hữu ích nhưng không hoàn hảo và cần thời gian để thu thập thêm dữ liệu trước khi đưa ra các đánh giá chính xác.

Cuối cùng, Wheelan cảnh báo rằng không phải mọi thước đo đều phản ánh được những giá trị dài hạn mà chúng ta quan tâm. Một giáo viên có thể giúp học sinh đạt điểm số cao trong một kỳ thi chuẩn hóa, nhưng điều đó không có nghĩa là học sinh đó sẽ thành công trong tương lai.

Kết quả bất ngờ của việc đo lường hiệu quả giáo viên

Trong quá trình tác giả Charles Wheelan tìm câu trả lời cho việc đo lường hiệu quả giáo viên, ông đã phát hiện ra trường hợp đặc biệt tại Học viện Không quân tại Mỹ.

Ngôi trường này đã thực hiện một thử nghiệm với nhiều cải tiến. Hai người chịu trách nhiệm chính là GS Scott Carrell và GS James West đến từ Đại học California (Mỹ). Họ phân học sinh thành các nhóm ngẫu nhiên để tham gia một khóa học. Tất cả khóa học sử dụng cùng giáo trình và bài thi để đảm bảo so sánh công bằng giữa các giảng viên.

Bộ ba tác phẩm về kinh tế của tác giả Charles Wheelan. Ảnh: Alpha Books.

Kết quả ban đầu có vẻ khá bất ngờ: Những giáo sư trẻ, ít kinh nghiệm và ít bằng cấp hơn lại thường giúp sinh viên đạt điểm cao hơn trong các bài thi tiêu chuẩn. Các sinh viên cũng đưa ra những đánh giá tích cực hơn về các giảng viên này. Điều này dường như chỉ ra rằng các giáo sư trẻ nhiệt huyết hơn, tận tâm với công việc giảng dạy trong khi các giảng viên kỳ cựu có vẻ ít linh hoạt và gắn bó với phương pháp giảng dạy cũ kỹ.

Tuy nhiên, khi các nhà nghiên cứu xem xét kết quả dài hạn của sinh viên, một bức tranh hoàn toàn khác đã xuất hiện. Sinh viên học với những giáo sư kỳ cựu lại thể hiện tốt hơn trong các khóa học bắt buộc tiếp theo, đặc biệt trong các môn toán và khoa học. Điều này dẫn đến giả thuyết rằng các giáo viên trẻ, mặc dù giúp sinh viên đạt điểm cao trong các kỳ thi, nhưng có xu hướng “dạy để làm bài thi” thay vì dạy những khái niệm quan trọng.

Ngược lại, các giáo sư lớn tuổi, dù khó tính và ít nhận được sự yêu mến từ sinh viên, lại tập trung vào việc truyền đạt những kiến thức nền tảng cần thiết cho các khóa học sau này và cả cuộc sống sau khi tốt nghiệp.

Từ thí nghiệm này, tác giả Charles Wheelan rút ra một bài học quan trọng rằng việc đánh giá giáo viên không nên chỉ dựa vào kết quả thi cử trước mắt hoặc sự hài lòng của sinh viên. Thay vào đó, cần xây dựng một hệ thống đánh giá dài hạn, tập trung vào giá trị thực sự mà giáo viên mang lại trong quá trình học tập của sinh viên.

Dữ liệu có một quyền năng lớn nhưng người phân tích dữ liệu cần phải tinh tế trong việc nhìn nhận để không sa đà vào đánh giá chủ quan. Bài học từ Học viện Không quân không chỉ nhắc nhở những người làm thống kê về sự phức tạp trong giáo dục, mà còn về tầm quan trọng của việc nhìn nhận thành công dài hạn.

Trong cuốn Naked Money – Sự thật trần trụi về tiền, tác giả Charles Wheelan – hiện là giảng viên cao cấp và nghiên cứu chính sách tại Trung tâm Rockefeller – đã cung cấp cho độc giả một cái nhìn tổng quan về tiền (từ nguồn gốc, chức năng cơ bản của tiền tệ, đến chế độ bản vị vàng, đôla hóa, rồi đồng tiền chung khu vực như euro, tiền mã hóa, tiền kỹ thuật số như bitcoin, onecoin…).

Bên cạnh đó, bằng văn phong dí dỏm, nhẹ nhàng, và những ví dụ cụ thể, tác giả còn giải thích, làm rõ cách hệ thống tài chính hiện đại hoạt động và vai trò của các tổ chức tài chính khác nhau; ảnh hưởng của chính sách tiền tệ đến nền kinh tế; ảnh hưởng của tiền tệ đối với chính trị và ngược lai; các cuộc khủng hoảng tài chính lớn trong lịch sử, bài học và cách phòng tránh / giải quyết các tình huống tương tự…

Bên cạnh đó, tác giả sách cũng đề cập đến tương lai của tiền tệ bao gồm sự phát triển của tiền điện tử và các xu hướng tài chính khác, và có những thách thức cần vượt qua để tạo ra một hệ thống tài chính ổn định và công bằng hơn.

Nền tảng của nền kinh tế hiện đại

Naked Money – Sự thật trần trụi về tiền gồm hai phần chính: Phần I “Bản chất của vấn đề”, tác giả tập trung vào việc mô tả các chế độ tiền tệ; vấn đề lạm phát và giảm phát; vai trò dẫn dắt của ngân hàng trung ương; tỷ giá hối đoái và hệ thống tài chính… Phần II “Tại sao nó lại quan trọng”, tác giả tập trung vào việc tìm hiểu lịch sử tiền tệ, tài chính và những cuộc khủng hoảng, từ đó phân tích, tìm nguyên nhân, rút ra những bài học kinh nghiệm và đưa ra các khuyến nghị cho tương lai…

Sách Naked Money – Sự thật trần trụi về tiền. Ảnh: Alpha Books.

Charles Wheelan bắt đầu cuốn sách bằng việc trích dẫn câu nói của Carl Menger – nhà sáng lập Trường Kinh tế Áo, 1892 nói về bản chất của tiền: “Bản chất của những đồng tròn nhỏ hay những tờ giấy đó là gì, khi dường như bản thân chúng không phục vụ mục đích hữu ích nào nhưng lại được truyền tay từ người này sang người khác để trao đổi những thứ hàng hóa hữu ích nhất, và quả thực, mọi người đều rất háo hức giao nộp hàng hóa của mình”.

Tiếp đó, tác giả bàn về việc làm thế nào mà tờ giấy trong ví chúng ta hay những con số trong tài khoản ngân hàng của chúng ta lại có giá trị như vậy, và làm thế nào mà quy ước kỳ lạ – trao đổi những tờ giấy dường như vô dụng để lấy hàng hóa thật – lại trở thành nền tảng cho nền kinh tế hiện đại.

Theo tác giả, một đồng tiền có giá trị lưu hành phải phục vụ được ba mục đích. Đầu tiên, nó đóng vai trò là đơn vị đo lường. Có nghĩa là người ta đặt một đơn vị tiền tệ cụ thể để đặt mức giá trị lên đồ vật. Nói cách khác đó là đơn vị đo lường để định giá các đồ vật. Thứ hai, tiền là phương tiện lưu trữ giá trị. Nó cho chúng ta một cách thức để chấp nhận khoản thanh toán cho một thứ gì đó vào lúc này và sử dụng nó để mua trong tương lai. Thứ ba, tiền được sử dụng như một phương tiện trao đổi, nghĩa là nó được sử dụng để dễ bề thực hiện các giao dịch.

Tuy nhiên, tác giả lưu ý, tiền không đồng nghĩa với của cải / tài sản đơn thuần, mà nó là loại tài sản thường có thể sử dụng ngay lập tức để mua bán hàng hóa. Ví dụ tiền mặt, các khoản tiền gửi trong tài khoản thanh toán hoặc các tài khoản khác với đặc quyền viết séc, bạn có thể sử dụng chúng để mua hàng ngay.

Ngược lại, một chiếc ôtô sang trọng và ngôi nhà khang trang không được coi là tiền, dù cả hai có giá trị lớn nhưng chúng không được sử dụng thường xuyên để mua bán. Ngay cả cổ phiếu và trái phiếu cũng không được coi là tiền, chúng là những tài sản để người bán đổi lấy tiền, sau đó có thể sử dụng để mua sắm. Điều này cho thấy tất cả tiền đều là tài sản, nhưng không phải tất cả tài sản đều là tiền.

Tương tự tất cả tiền tệ đều là tiền bạc nhưng không phải tất cả tiền bạc đều là tiền tệ. Theo Charles Wheelan về cơ bản tiền tệ bao gồm tiền giấy và tiền xu lưu hành. Tiền bạc là một khái niệm rộng hơn bao gồm cả tiền tệ và các tài sản khác có thể sử dụng để mua hàng hoặc nhanh chóng có thể chuyển đổi sang tiền tệ, chẳng hạn như tiền gửi trong tài khoản ngân hàng.

Charles Wheelan cũng lưu ý tiền hiện đại còn phụ thuộc vào niềm tin và phong tục xã hội ở một vùng lãnh thổ hoặc một nhóm người nào đó. Ví dụ Ngân hàng Dự trữ Ấn Độ coi mọi tờ tiền rupee dù có bẩn và rách vẫn được coi là hợp pháp, miễn là nó còn hai dãy số se-ri nguyên vẹn. Tuy nhiên, trên đường phố Mumbai bạn khó có thể tìm được một người chấp nhận một tờ tiền rupee rách và quá cũ, kể cả số se-ri nguyên vẹn.

Một ví dụ khác là ở Somali đầu những năm 2000 người ta vẫn lưu hành những tờ tiền shilling Somali được phát hành hai thập kỷ trước bởi một chính phủ không còn tồn tại. Theo tờ Economist: “Việc sử dụng tiền giấy thường được coi là biểu hiện niềm tin vào chính phủ phát hành nó”. Với trường hợp của Somali, thực tế nước này không có chính phủ trong suốt vài thập kỷ. Tuy nhiên, tiền tệ – mặc dù chỉ là những tờ giấy – vẫn tiếp tục phát triển ổn định. Lý do là vì tất cả đều chấp nhận nó.

Hệ thống tài chính hiện đại và vai trò của các tổ chức tài chính

Tiếp theo, Wheelan chuyển sang bàn về tín dụng. Theo ông, tiền không đơn thuần là những tờ tiền giấy trong ví của bạn. Toàn bộ hệ thống tài chính của chúng ta được xây dựng dựa trên một ý tưởng rất mạnh mẽ: tín dụng. Các ngân hàng và nhiều định chế hoạt động giống như ngân hàng đóng vai trò trung gian kết nối cho người đi vay và người vay (tất nhiên kèm theo một khoản phí).

Tác giả Charles Wheelan. Nguồn: Dartmouth.

Nói cách khác là ngành ngân hàng cho phép chúng ta tận dụng hiệu quả khoản vốn của người khác. Tất nhiên khoản vốn vay này vừa là nguồn sức mạnh kinh tế nhưng cũng vừa là nguồn của bất ổn kinh tế. Khi hệ thống hoạt động tốt, tiền và tín dụng sẽ là chất bôi trơn cho hệ thống, đồng thời tăng cường sự sáng tạo của con người. Khi hệ thống sụp đổ, giống như những gì đã từng xảy ra vào năm 2008, toàn bộ cơ cấu tài chính sẽ sụp đổ theo với tổn thất không lồ cho nhân loại.

Wheelan cũng đưa ra những giải thích về vai trò và cơ chế hoạt động của Ngân hàng trung ương trong việc duy trì giá trị của đồng tiền và bảo toàn sự ổn định của hệ thống tài chính. Cục Dự trữ Liên bang có trách nhiệm trong việc quản lý nguồn cung tiền, và là người cho vay cuối cùng. Cục này còn được trao những quyền lực đặc biệt, bao gồm đặc quyền in thêm tiền mới.

Trong cuốn sách, Wheelan còn bàn rất nhiều vấn đề khác nhau của tiền tệ như: việc các quốc gia sử dụng đồng tiền chung, việc các quốc gia sử dụng đồng tiền riêng; những xung đột nảy sinh khi các quốc gia khác nhau sử dụng các tờ giấy khác nhau làm tiền tệ… Ông thảo luận về sức mua tương đương, tác động của biến động tỷ giá hối đoái lên các doanh nghiệp và lợi ích cũng như chi phí của một loại tiền tệ “mạnh”, tác động của bản vị vàng đối với nền kinh tế…

Ông cũng đề cập các cuộc khủng hoảng tài chính bao gồm năm 1929 và 2008, sự ra đời của các đồng tiền mã hóa và đưa ra nhiều dự đoán về tương lai của tiền tệ, bao gồm sự phát triển của tiền điện tử và các xu hướng tài chính khác…

Tóm lại, với việc đưa ra cái nhìn tổng quan về tiền và trình bày rõ ràng về chính sách tiền tệ cũng như tác động của nó, Naked Money – Sự thật trần trụi về tiền là một tài liệu hướng dẫn toàn diện về tiền và hệ thống tài chính. Sách phù hợp với nhiều đối tượng độc giả, từ người mới bắt đầu tìm hiểu về tài chính đến các chuyên gia trong ngành.