Ngày 2/3/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm có bài viết quan trọng về học tập suốt đời, nhấn mạnh đây là quy luật tất yếu trong bối cảnh thế giới không ngừng biến đổi bởi cách mạng khoa học công nghệ.

Học tập suốt đời cũng là một triết lý được các học giả từ nhiều nơi trên thế giới ủng hộ. Trong số đó có TS Michelle R. Weise (tốt nghiệp từ chương trình Fulbright tại đại học Harvard và Stanford).

Với tác phẩm Học tập suốt đời, bà đưa ra một mô hình học tập linh hoạt, giúp mỗi cá nhân thích ứng với sự chuyển đổi số và kéo dài thời gian làm việc hiệu quả.

Sách Học tập suốt đời. Ảnh: T.H.

Những người lớn tuổi liên tục cập nhật kiến thức mới

Trước bối cảnh thị trường lao động liên tục biến đổi, việc học tập suốt đời đã trở thành xu hướng tất yếu. Nhiều người lớn tuổi không chỉ tiếp tục làm việc mà còn chủ động nâng cao kỹ năng để thích nghi với những thay đổi của xã hội và công nghệ. Đây là yêu cầu bắt buộc nếu muốn duy trì vị trí trong môi trường việc làm hiện đại.

Tỷ lệ người trên 55 tuổi vẫn tham gia thị trường lao động đang ở mức cao nhất từ trước đến nay. Theo thống kê, nhiều người thuộc thế hệ Baby Boomer (cá nhân sinh từ năm 1946 đến 1964) vẫn tiếp tục làm việc ở tuổi 60-70. Họ trải qua trung bình 12 lần chuyển đổi công việc trong suốt sự nghiệp. Thay vì nghỉ hưu theo lộ trình truyền thống, họ buộc phải cập nhật kiến thức, học hỏi những kỹ năng mới để duy trì sự cạnh tranh.

“Một trong những động lực chính thúc đẩy xu hướng này chính là sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ. Những tiến bộ trong trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn hay điện toán đám mây đã tạo ra nhiều lĩnh vực việc làm hoàn toàn mới. Những nghề như chuyên gia phân tích dữ liệu, quản lý truyền thông mạng xã hội hay kỹ sư học máy hầu như không tồn tại cách đây một thập kỷ”, TS Michelle R. Weise viết.

Sự thay đổi trên đặt ra thách thức không nhỏ cho những lao động lớn tuổi khi họ phải liên tục cập nhật kỹ năng để không bị bỏ lại phía sau.

Thực tế đã ghi nhận nhiều tấm gương tiêu biểu về việc học tập suốt đời. Tại Mỹ, một nghiên cứu từ LinkedIn chỉ ra rằng nhiều công việc hàng đầu vào năm 2014 như nhà phát triển iOS/Android, kiến trúc sư dữ liệu lớn hay chuyên gia UI/UX đều là những nghề chưa từng tồn tại 5 năm trước đó. Để thích ứng, hàng loạt người lớn tuổi đã quay lại trường học hoặc tham gia các khóa đào tạo ngắn hạn để trang bị kỹ năng mới.

Bà Mary Wilson, 62 tuổi, từng là nhân viên kế toán, đã quyết định học thêm về phân tích dữ liệu và đang làm việc trong lĩnh vực công nghệ thông tin. Trường hợp của bà là minh chứng rõ ràng cho thấy việc học tập suốt đời có thể mở ra những cơ hội nghề nghiệp mới, ngay cả khi đã bước sang tuổi xế chiều.

TS Nguyễn Mạnh Hùng – CEO Thái Hà Books bên cuốn Học tập suốt đời tại Đường sách TP Thủ Đức.

Học tập suốt đời để đảm bảo cuộc sống

Theo tác giả TS Michelle R. Weise, tại Mỹ, quan niệm về học tập suốt đời đã trở thành nền tảng cho sự phát triển cá nhân và xã hội.

“Một nghiên cứu của Trung tâm Giáo dục và Lực lượng lao động Georgetown cho thấy 65% việc làm tại Mỹ hiện nay đòi hỏi trình độ sau trung học. Điều này buộc người lao động không thể dừng lại ở bằng cấp đầu tiên mà phải tiếp tục nâng cao trình độ thông qua các khóa học ngắn hạn, chương trình đào tạo lại và chứng chỉ chuyên môn”, TS Michelle R. Weise viết trong cuốn sách Học tập suốt đời.

Bên cạnh đó, nhiều người Mỹ tìm đến các nền tảng học trực tuyến như Coursera, edX hay Udacity để bổ sung kiến thức. Theo báo cáo từ LinkedIn Learning năm 2023, số lượng người tham gia các khóa học trực tuyến tại Mỹ đã tăng 32% so với năm trước. TS Weise nhận định rằng nhu cầu không ngừng về việc cập nhật kỹ năng, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ thông tin, tài chính và quản trị kinh doanh.

Học tập suốt đời không chỉ dành cho giới trẻ mà còn được khuyến khích trong tầng lớp lao động lớn tuổi. Chương trình “Encore Career” của Mỹ khuyến khích những người trên 50 tuổi học tập và chuyển đổi nghề nghiệp. Điển hình là trường hợp của bà Mary Johnson, một cựu nhân viên ngân hàng đã quyết định học lập trình khi bước sang tuổi 55. Nhờ vào các khóa học trực tuyến và chương trình hỗ trợ của chính phủ, bà đã tìm được công việc mới tại một công ty công nghệ, minh chứng cho việc học tập không có giới hạn tuổi tác.

Chính phủ Mỹ cũng có nhiều chính sách nhằm thúc đẩy học tập suốt đời, đặc biệt là các chương trình hỗ trợ tài chính như Pell Grant và Workforce Innovation and Opportunity Act (WIOA). Những chương trình này giúp người lao động có thêm cơ hội tiếp cận giáo dục mà không phải lo ngại về chi phí.

Ngoài ra, nhiều công ty lớn như Amazon, Google và IBM đã triển khai các chương trình đào tạo nội bộ, hỗ trợ nhân viên học tập và phát triển kỹ năng mới. Amazon, thông qua chương trình Career Choice, chi trả 95% học phí cho nhân viên tham gia các khóa học nghề và chứng chỉ chuyên môn, giúp họ có thêm cơ hội thăng tiến hoặc chuyển đổi nghề nghiệp.

Thực tiễn từ Mỹ cho thấy học tập suốt đời đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy kinh tế và xã hội. Các nước đang phát triển với dân số trẻ và thị trường lao động ngày càng cạnh tranh, cần có những chính sách khuyến khích việc học tập liên tục, từ cấp chính phủ đến doanh nghiệp.

Thạc sĩ Tống Liên Anh là dịch giả của cuốn Học tập suốt đời (Peter Hollins). Ảnh: FBNV.

Theo tác giả Peter Hollins, học tập suốt đời là yếu tố quyết định sự phát triển cá nhân trong một thế giới không ngừng biến động. Bởi con người cần vượt ra khỏi vùng an toàn để bước vào vùng tăng trưởng, nơi mà sự thử thách và thất bại trở thành những bài học giá trị. Việc chấp nhận rủi ro, học hỏi từ sai lầm và không ngừng đổi mới tư duy sẽ giúp người học nâng cao khả năng thích ứng với thế giới VUCA – một thế giới đầy biến động, bất định, phức tạp và mơ hồ (VUCA là viết tắt của: Volatility – tính biến động, Uncertainty – tính bất định, Complexity – tính phức tạp và Ambiguity – tính mơ hồ).

Con đường kiến tạo tri thức

“Hành trình học tập liên tục qua từng năm tháng với hai bước đường nối tiếp nhau, lặp đi lặp lại trong thời gian. Đó là con đường hướng tới tri thức và con đường sáng tạo tri thức. Khi kiến tạo được tri thức mới, con đường đi tìm tri thức lại mở ra”, tác giả Peter Hollins viết trong cuốn sách Học tập suốt đời.

Để thực hành học tập suốt đời một cách hiệu quả, nhà tâm lý học Peter Hollins đề xuất một số chiến lược quan trọng. Đầu tiên là học tập chủ động – một phương pháp đòi hỏi sự tham gia tích cực của người học. Thay vì tiếp thu thông tin một cách thụ động, người học cần đặt câu hỏi, tranh luận và phản biện để đào sâu kiến thức. Học tập chủ động không chỉ giúp nâng cao khả năng tư duy mà còn tạo ra động lực mạnh mẽ để tiếp tục khám phá những lĩnh vực mới.

Học tập chủ động có thể bao gồm mọi hoạt động cho phép người học tự dấn thân vào, bao gồm “cung cấp cơ hội để họ tự do diễn đạt, lắng nghe, đọc viết và suy ngẫm khi họ tiếp cận nội dung của khóa học”. Phương pháp này kích thích tư duy phản biện và tinh thần hợp tác, đồng thời tạo cơ hội để học sinh tương tác một cách có ý nghĩa hơn với các tài liệu giảng dạy – giáo trình mà họ đang theo học.

Sách Học tập suốt đời. Ảnh: FB Liên Anh.

Học tập chủ động

“Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc học tập chủ động có thể cải thiện thành tích học tập, giảm mức độ căng thẳng cho người học và tạo ra ý thức cộng đồng mạnh mẽ hơn trong lớp học”, tác giả Peter Hollins viết. Bằng cách học chủ động, người học có khả năng hiểu các chủ đề phức tạp tốt hơn, trở nên tự tin hơn vào khả năng của mình và sẵn sàng tham gia nhiều hơn vào các hoạt động hoặc thảo luận nhóm.

Bên cạnh đó, việc hồi tưởng tích cực đóng vai trò quan trọng trong quá trình học tập suốt đời. Theo tiến sĩ John Dunlosky (nhà nghiên cứu tại Đại học Kent State, Mỹ), hồi tưởng tích cực giúp củng cố trí nhớ và gia tăng khả năng tiếp thu thông tin một cách bền vững. Việc thường xuyên tự kiểm tra, đánh giá bản thân và đặt câu hỏi sẽ giúp người học hiểu sâu hơn về kiến thức, đồng thời rèn luyện khả năng tổng hợp và phân tích vấn đề.

Tác giả Hollins cũng đề cập đến phương pháp học đúng lúc – tức là tiếp thu kiến thức khi nó thực sự cần thiết và áp dụng ngay vào thực tế. Thay vì cố gắng ghi nhớ một khối lượng thông tin khổng lồ, người học nên tập trung vào những nội dung liên quan trực tiếp đến công việc hoặc cuộc sống của mình. Điều này giúp tối ưu hóa quá trình học tập và nâng cao hiệu quả sử dụng kiến thức.

Trò chơi hóa quá trình học tập cũng là một chiến lược đáng chú ý. Việc sử dụng hệ thống điểm thưởng, bảng thành tích hoặc huy hiệu sẽ giúp gia tăng sự hứng thú và động lực học tập. Học tập không còn là một nghĩa vụ mà trở thành một hành trình khám phá đầy thú vị.

Học tập suốt đời còn bao gồm cả quá trình sáng tạo tri thức. Mỗi cá nhân cần chủ động tìm kiếm cơ hội học hỏi, ứng dụng những gì đã học vào thực tế và từ đó phát triển năng lực cá nhân. Học tập suốt đời là một hành trình không ngừng nghỉ, mỗi bước tiến đều mở ra một chân trời mới của tri thức và sáng tạo.

Chân dung nhà văn Jane Austen. Ảnh: The Collector.

Năm 2025 đánh dấu sinh nhật lần thứ 250 của Jane Austen, một trong những tiểu thuyết gia vĩ đại của thời kỳ Nhiếp chính tại Anh. Bên cạnh tác phẩm Kiêu hãnh và định kiến đã quen thuộc với nhiều thế hệ độc giả tại Việt Nam, thế giới văn chương của Austen còn rộng lớn hơn thế. Dưới đây là chín tác phẩm giúp bạn đọc khám phá di sản của Jane Austen.

Tiểu thuyết Kiêu hãnh và Định kiến. Ảnh: Nhã Nam.

Cuốn sách phù hợp cho người lần đầu đọc sách của Jane Austen

Tác phẩm mở đầu hoàn hảo cho bất kỳ ai muốn bước vào thế giới của Austen chính là Kiêu hãnh và Định kiến. Xuất bản lần đầu năm 1813, tiểu thuyết này không chỉ là một câu chuyện tình lãng mạn mà còn là màn đấu trí sắc sảo giữa Elizabeth Bennet thông minh, mạnh mẽ và ngài Darcy kiêu hãnh, lạnh lùng. Những màn đối thoại dí dỏm, sắc bén giữa họ đã khiến tác phẩm này trở thành một trong những câu chuyện tình vĩ đại nhất mọi thời đại.

Tiểu thuyết Thuyết phục. Ảnh: Fahasa.

Cuốn sách sẽ khiến bạn rơi nước mắt

Nếu cần một câu chuyện chạm đến những nỗi niềm sâu kín, Thuyết phục là lựa chọn lý tưởng. Nhân vật Anne Elliot (27 tuổi) sống trong tiếc nuối vì từng từ chối lời cầu hôn của người mình yêu. Nhưng khi gặp lại chàng trai năm ấy, ngọn lửa trong tim cô chợt nhen nhóm lên. Liệu cô có thể tìm thấy hạnh phúc một lần nữa? Tác phẩm này dành cho những ai đã trải qua đủ thăng trầm để thấu hiểu những quyết định sai lầm và cơ hội thứ hai.

Tác phẩm Sandition. Ảnh: Amazon.

Cuốn sách khiến bạn nói về nó không ngừng

Trong các buổi thảo luận văn chương của Jane Austen, một cái tên thú vị để nhắc đến là Sanditon. Đây là tác phẩm dang dở mà nữ văn sĩ để lại khi bà qua đời ở tuổi 41. Với bối cảnh một khu nghỉ dưỡng ven biển mới nổi, tiểu thuyết khắc họa một xã hội đầy những kẻ đầu cơ, những người mắc chứng ám ảnh bệnh tật và những quý tộc chuyên quyến rũ phụ nữ. Dù chỉ có 11 chương, Sanditon vẫn thể hiện rõ nét bút pháp sắc sảo, hài hước của Austen và gợi mở về một kiệt tác tiềm năng nếu bà có thể hoàn thiện nó.

Cuốn sách Lý trí và Tình cảm. Ảnh: Fahasa.

Cuốn sách đưa bạn từ bất ngờ này đến bất ngờ khác

Đối với những ai muốn tìm một tác phẩm khác biệt so với Kiêu hãnh và định kiến, Lý trí và Tình cảm là lựa chọn đáng thử. Câu chuyện xoay quanh hai chị em Elinor và Marianne với hai tính cách đối lập: một người điềm tĩnh, lý trí, người kia lãng mạn, đầy cảm xúc. Nhà văn Austen khéo léo dẫn dắt người đọc đồng cảm với Marianne, nhưng rồi khiến họ nhận ra rằng hành động cảm tính quá mức có thể dẫn đến sai lầm. Trong khi đó, Elinor tưởng như lạnh lùng nhưng lại là nhân vật có nội tâm sâu sắc, mạnh mẽ hơn cả.

Tác phẩm Jane Austen’s Letters (Deirdre Le Faye). Ảnh: Amazon.

Cuốn sách khắc họa chân dung Jane Austen

Với những ai muốn hiểu rõ hơn về con người thật của nhà văn Austen, Jane Austen’s Letters (Deirdre Le Faye) là một tác phẩm quý giá. Dù phần lớn thư từ gửi chị gái Cassandra đã bị đốt, những gì còn lại vẫn cho thấy tính cách hóm hỉnh, sắc sảo và đầy tinh tế của nữ văn sĩ. Từ những câu chuyện vụn vặt về thời tiết, bệnh tật gia đình cho đến những nhận xét sắc bén như: “Những bức chân dung hoàn hảo làm tôi phát bệnh và trở nên độc ác”. Nhà văn Austen trong những lá thư là một chân dung hoàn toàn khác – thực tế, thẳng thắn nhưng không kém phần cuốn hút.

Tác phẩm Mansfield Park. Ảnh: Penguin Random House.

Cuốn sách khiến bạn muốn đọc lại nhất

Bối cảnh của Mansfield Park có thể không lộng lẫy như Kiêu hãnh và định kiến, nhưng đây lại là tác phẩm sâu sắc nhất của tiểu thuyết gia Austen. Nhân vật chính, Fanny Price, lớn lên trong một gia đình quý tộc nhưng luôn bị xem thường. Cô lặng lẽ quan sát những trò chơi quyền lực và sự suy đồi của giới thượng lưu. Hiểu được những mặt tối, cô buộc phải giữ vững chính mình giữa những cám dỗ. Với Mansfield Park, nhà văn Austen gửi đến độc giả những suy nghĩ về các giá trị đạo đức và sức mạnh nội tâm của một con người.

Cuốn sách Lady Susan. Ảnh: Simon & Schuster.

Cuốn sách được viết bằng giọng châm biếm

Lady Susan là tiểu thuyết ngắn được viết dưới hình thức các lá thư. Tác phẩm mang đến một trong những nhân vật nữ ấn tượng nhất của Austen. Lady Susan Vernon, một góa phụ quyến rũ, thông minh, có khả năng thao túng đàn ông bằng sự duyên dáng và sắc sảo của mình. Những lá thư của bà được độc giả ví như một bữa tiệc ngôn ngữ đầy châm biếm, khiến bạn đọc vừa kinh ngạc vừa thích thú.

Tác phẩm Northanger Abbey. Ảnh: Simon & Schuster.

Cuốn sách khiến bạn cảm thấy như trẻ lại

Northanger Abbey là bức chân dung sinh động về tuổi trẻ khi một cô gái 17 tuổi ngây thơ nhưng giàu cảm xúc bước vào thế giới thượng lưu ở Bath. Catherine Morland, một cô gái lớn lên tại nông thôn, bị cuốn vào sự hào nhoáng của thành phố. Đó là các vũ hội lộng lẫy và vô số nhân vật phức tạp. Đọc Northanger Abbey là hành trình trải nghiệm sự hài hước tinh tế của nhà văn Jane Austen. Qua đó, độc giả sẽ có cảm giác trở về những rung động ngây thơ của tuổi trẻ.

Tác phẩm Emma. Ảnh: Alma Book.

Cuốn sách được ví như tuyệt tác

Theo từ The Guardian, Emma được đánh giá là tác phẩm hoàn hảo nhất của Austen. Với lối kể chuyện táo bạo khi để độc giả hoàn toàn theo góc nhìn của nữ chính, Austen tạo nên một câu chuyện đầy bất ngờ. Emma Woodhouse, người phụ nữ thông minh và giàu có, luôn tự tin vào khả năng mai mối của mình. Thế nhưng, cô liên tục mắc sai lầm. Chính điều này dẫn tới các tình huống dở khóc dở cười của Woodhouse. Cuốn tiểu thuyết này là một bức tranh hài hước về những ảo tưởng của con người với đỉnh cao là khoảnh khắc Emma nhận ra mình đã yêu từ lâu mà không hề hay biết.