Connect with us

Tác giả

Bốn thập niên viết văn của Nguyễn Huy Thiệp

Được phát hành

,

Nguyễn Huy Thiệp chắc chắn là cái tên được nhắc đến trước tiên khi nhìn lại những biến động văn chương trong gần 40 năm qua.

Nguyen Huy Thiep anh 1

Nhìn lại những biến động lớn lao của đời sống văn chương trong gần bốn thập niên qua, nếu phải tỉnh táo gạt bỏ các bóng dáng nhất thời không đủ sức giành lấy địa vị đáng kể và giữ lấy những tên tuổi có tần số hiển thị thường xuyên làm nên diện mạo văn học Việt Nam đương đại, thì Nguyễn Huy Thiệp chắc chắn là cái tên được nhắc đến trước tiên nhất, đảm bảo khả tín lựa chọn ở mức rất cao, không chỉ vì lộ trình sáng tạo của ông gắn liền giai đoạn ấy, với khả năng song hành thời cuộc chặt chẽ đến ngạc nhiên mà còn vì những tranh luận, bàn cãi về tác phẩm của ông từ khi khởi phát đến nay vẫn chưa ngừng nghỉ, kết thúc.

Những truyện ngắn chấn động

Cuối năm 1979, sau gần mười năm “úp mặt vào núi”, Nguyễn Huy Thiệp quay lại Hà Nội, làm một “nhân viên quèn” ở nhiều cơ quan khác nhau, khi ở nhà xuất bản Giáo dục, khi tại Công ty Kỹ thuật trắc địa bản đồ.

Một cách thầm lặng, ông đọc N.G. Chernyshevsky (Quan hệ thẩm mỹ của nghệ thuật đối với hiện thực), A.G Tseitlin (Lao động nhà văn), G. Plekhanov (Bàn về nghệ thuật) và nghiên cứu tâm lí độc giả, đúng hơn là “nghiên cứu tâm lí dân tộc trong cả một khoảng thời gian dài”.

Trên cơ sở đó, ông bắt đầu “dọn ra món ăn tinh thần cho cả thời đại”. Tháng 5/1986, Nguyễn Huy Thiệp cho đăng hai truyện ngắn đầu tiên trên báo Văn nghệ: Nàng Sinh và Cô Mỵ. Đến tháng 9 có thêm truyện Vết trượt. Tháng 1 và 3 của năm 1987, Những truyện kể bất tận của thung lũng Hua Tát Huyền thoại phố phường cũng được đăng trên Văn nghệ.

Advertisement
Nguyen Huy Thiep anh 2

Nhiều truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp gây chấn động văn đàn. Ảnh: Quỳnh Trang.

Nhưng tất cả sự chú ý, dư luận và là nguyên cớ của “hiện tượng Nguyễn Huy Thiệp” phải đến khi Tướng về hưu xuất hiện trên tờ báo này, “ba số gộp”, 24 trang, giấy trắng, hụt khổ, ra ngày 20/6/1987.

Không ai nghĩ Tướng về hưu lại nhận được những hiệu ứng nhanh đến vậy. Người ta bắt đầu dán nhãn “tài năng trẻ”, “hiện tượng” cho ông. Nhưng mặc cảm “ngố rừng” chưa hết, ông chỉ dám quan sát đời sống văn chương thủ đô ở một vài hội thảo, vài cá nhân nổi bật nào đó, đặc biệt là Hoàng Ngọc Hiến.

Chính Hoàng Ngọc Hiến đã viết lời giới thiệu, “Tôi không chúc bạn thuận buồm xuôi gió”, cho tập truyện Tướng về hưu xuất bản trong tháng 1/1988. Lời chúc của một cá tính mạnh có khi sẽ “ám” người được nhận.

Hai lăm năm sau, nghĩa là đã có thể cười xòa trước mọi ngón đòn số phận, Nguyễn Huy Thiệp ngậm ngùi lẩy giọng hài hước: “Ông không chúc thuận buồm / Cũng chẳng chúc xuôi gió / Nước mắt hòa chén cơm / Cứ giận ông chúc xỏ!”.

Sau Tướng về hưu, không để độc giả nghỉ sức quá lâu, Nguyễn Huy Thiệp liên tiếp viết những tác phẩm mà vào thời điểm hiện nay, hễ được nhắc lại cảm giác thảng thốt, say mê đọc của mình, người ta đều nhớ: Con gái thủy thần, Những người thợ xẻ, Những bài học nông thôn, Giọt máu. Và dĩ nhiên, không ai quên bộ ba truyện giả lịch sử Kiếm sắc, Vàng lửaPhẩm tiết gây chấn động năm 1988.

Advertisement

Cũng ở thời điểm này, ngoài truyện ngắn và kịch, Nguyễn Huy Thiệp còn công bố năm tiểu luận văn chương quan trọng nhất của mình, không phải tại Hà Nội, mà trên các tạp chí văn nghệ địa phương: Một góc sơ suất trong thế giới nội tâm của nhà văn (1989); Khoảng trống ai lấp được trong tư tưởng nhà văn (1990); Nhà văn và bốn trùm Mafia (1991); Con đường của nhà thơ (1992); Con đường văn học (1992).

Đây là những tiểu luận văn chương chứa đựng phần lớn kinh nghiệm, quan điểm sáng tạo của nhà văn mà mức độ nói thẳng, nói thật, nhìn ngược vấn đề trong đó đã gây nhiều phản ứng trái chiều.

Tháng 3/1992, ông tự nguyện xin thôi việc ở cơ quan Nhà nước, chuyển sang kinh doanh nhà hàng, tuyên bố “rửa tay gác kiếm”, không viết văn nữa. Tuy thế, như một sức hút khó cưỡng, tác phẩm của ông bắt đầu được “xoay tua” xuất bản bởi các nhà xuất bản khác nhau.

Chẳng hạn, năm 1989 là tập Những ngọn gió Hua Tát (NXB Văn hóa), tập Tác phẩm và dư luận (Tạp chí Sông Hương và NXB Trẻ), năm 1993 là tập Con gái thủy thần (Nhà xuất bản Hội nhà văn), và đặc biệt, năm 1990 là tập Un général à la retraite (Tướng về hưu, Éditions de l’Aube, Pháp) và năm 1992 là tập The general retires and other stories (Tướng về hưu và những truyện khác, Oxford University Press), mở đầu cho con đường “quốc tế hóa” tác phẩm Nguyễn Huy Thiệp.

Nguyen Huy Thiep anh 3

Tướng về hưu trong lần xuất bản, tái bản tại Pháp. Ảnh: l’aube.

“Chăn trâu cắt cỏ”

Năm năm (1987-1992) là giai đoạn đắc ý, gặp thời nhưng cũng “tâm tuyệt, khí tuyệt” nhất của Nguyễn Huy Thiệp. Mọi tán dương lẫn bài xích cũng theo đó mà phủ ập xuống. Ông trở thành phiên bản thu nhỏ của cao trào đổi mới văn nghệ vốn nổi lên mạnh mẽ nhưng sớm phải chịu nhiều áp lực, rồi dần lắng xuống, theo nhiều cách lặng lẽ khác nhau, ngay đầu thập niên 1990.

Advertisement

Trên Con đường văn học, ông ngậm ngùi nhận ra “xác chết của các nhà văn đã chất thành núi trên thế gian này. Người ta vẫn bới tìm ở đấy những mẩu vụn của con người, về con người”. Ông quay về triết lí nhẹ nhàng theo cảm quan Phật giáo trong Hoa sen nở ngày 29 tháng 4 (1994), bao dung Thương cho cả đời bạc (1996), ưa thú Chăn trâu cắt cỏ (1996), đề cao Bài học tiếng Việt (1999) và sau cùng, khi đã vỡ lẽ “lẽ thường, lẽ vô thường”, ông khẳng định Sống dễ lắmCười lên đi (2000).

Tiếng cười ý vị, quả thật, đã làm văn chương của ông thêm phần sâu sắc, thông thái trong những câu chuyện thoạt tiên tưởng để “mua vui”, Chuyện ông Móng (2001), Những tiếng lòng líu la líu lo (2004), Chuyện bà Móng (2004).

Ông không ngừng nghĩ ngợi về nông thôn, về gốc gác của sự trưởng thành lương thiện và tử tế, trong Thương nhớ đồng quê (1992), Chú Hoạt tôi (2001), Cánh buồm nâu thuở ấy (2004) và khép lại hành trình đi tìm Con gái thủy thần bằng truyện thứ ba (1998).

Với Chăn trâu cắt cỏ, thì tư tưởng Nam tông đốn ngộ đã chi phối cái nhìn của nhà văn, hiển thị ngay từ tên nhân vật chính, Năng, cậu bé chăn trâu, thành thạo công việc đồng áng, hay chơi chùa làng, mơ mộng và buồn vui với những điều thân thuộc ở nhà quê.

Năng như một ẩn dụ của người trên đường xóa bỏ tà kiến, các chính niệm có sẵn. Năng là cỗi gốc của sự thinh lặng, tìm kiếm, thâu nhận, kiên nhẫn trì quán đời sống nhỏ bé, thường ngày, bình dị, vừa có nghĩa vừa phù phiếm.

Advertisement

Càng về sau, sự xâm nhập của tinh thần Nam tông càng sâu đậm, nhuần nhuyễn kéo theo những thay đổi trong cách lựa chọn nhân vật và câu chuyện như trong kịch Đến bờ bên kia (2008), kịch bản chèo Vong bướm (2012) và “tiểu thuyết chưởng” Bên rìa nước (2013).

Nguyen Huy Thiep anh 4

Sách của Nguyễn Huy Thiệp được làm đẹp, trang trọng. Ảnh: Đông A Gallery.

Tự tính, vô minh, vô thường và hữu thường, sống và chết, sám hối, cơ duyên, tà kiến và chính kiến, thiện và ác… lần lượt đóng vai từ khóa xuất hiện trong tác phẩm, không phải để Nguyễn Huy Thiệp cao đàm khoát luận, mà để nhìn thấu chúng trong bản thân mình, quan sát và thổ lộ mình.

Đó là một tinh thần “đốn ngộ” không mê chấp vào sự phân biệt đúng sai, tốt xấu, vì vốn dĩ, chúng là hai mặt của bàn tay, là chiếc áo nội dung nhưng cũng là đường gân, mạch máu của hình thức. Điều này, thiển nghĩ, là một sự thay đổi bình tĩnh mà dứt khoát của Nguyễn Huy Thiệp.

Cũng có khi, bằng giọng điệu không ngần ngại, ông Trò chuyện với hoa thủy tiênvà những nhầm lẫn của nhà văn (2004) để rồi hứng chịu hàng loạt phản bác dữ dội, những ấm ức không dễ nguôi ngoai.

Chưa hết, ông cũng tự làm độc giả thất vọng vì những “tiểu thuyết ba xu” của mình, từ Võ lâm ngoại sử (2005) đến Tiểu long nữ (2006), Gạ tình lấy điểm (2007).

Advertisement

Thể tất trước thái độ của độc giả, những người không cho phép vàng đã thử lửa mà bị pha lẫn thau, ông đành lưu ý một điểm cốt tử trong lao động văn chương ở Việt Nam: “nghề văn là một nghề mệt nhọc. Nhà văn cũng phải có tiền để sống”.

Ông tự nhận mình sống được bằng nghề. Năm 2012, NXB Trẻ đã kí hợp đồng độc quyền xuất bản tác phẩm Nguyễn Huy Thiệp (44 truyện ngắn, 10 vở kịch, 1 tập tiểu luận) trong vòng 5 năm.

So với mặt bằng chung “nhà văn An Nam” không mấy khi bắt gặp những điều ưng ý trong việc công bố tác phẩm, ông được giới xuất bản đối đãi ngày càng chuyên nghiệp hơn và về mặt chất lượng in ấn, sách của ông được trau chuốt, đẹp dần lên.

Mặc dù nhiều lần tuyên bố “ngừng bút” nhưng Nguyễn Huy Thiệp vẫn túc tắc viết cho đến lúc ngã bệnh, “trò chuyện một mình”. Theo thống kê của tôi, cho đến đầu năm 2020, Nguyễn Huy Thiệp đã viết 55 truyện ngắn, 5 tiểu thuyết, 12 vở kịch và khoảng 46 tiểu luận, tạp văn/tạp bút. Không nhiều nhưng trọn vẹn một sự nghiệp văn chương lớn.

Nguồn: https://zingnews.vn/bon-thap-nien-viet-van-cua-nguyen-huy-thiep-post1196140.html

Advertisement

Tác giả

Để dòng chảy văn hóa đọc luôn được khơi thông, tiếp nối

Được phát hành

,

Bởi

Khẳng định sách có vị trí trung tâm trong đời sống văn hóa, Phó thủ tướng Trần Lưu Quang nói cần tiếp tục tạo môi trường thuận lợi nhất để khuyến khích mọi người đọc sách.

Zing News giới thiệu toàn văn bài phát biểu của Phó thủ tướng Trần Lưu Quang tại lễ khai mạc Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam lần thứ hai, chiều 21/4.

Hôm nay, chúng tôi rất vui mừng khi đến tham dự Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam lần thứ hai tổ chức tại thành phố Huế, một vùng đất có nhiều truyền thống lịch sử và rất đậm đà bản sắc Việt Nam. Tôi nhiệt liệt chào mừng và thân ái gửi đến quý vị đại biểu và các vị khách quý tham dự lễ khai mạc, cũng như bạn đọc cả nước lời chúc mừng tốt đẹp nhất.

Truyền thống hiếu học, trọng sách của dân tộc ta

Thưa quý vị đại biểu, khách quý và bạn đọc cả nước! Chủ tịch Hồ Chí Minh khi nói về vai trò của sách đã nhấn mạnh: “Bất luận làm công việc gì cũng cần phải đọc sách. Người mới học chữ cần đọc để không mù lại, người làm công an cần đọc để nắm tình hình. Những người làm công việc chuyên môn cần phải đọc để nâng cao trình độ. Người làm quản lý lãnh đạo cần phải đọc để quản lý, lãnh đạo tốt hơn. Làm nhà báo, nhà văn lại càng phải đọc”.

Advertisement

Cách đây hơn 2 thế kỷ, đại thi hào Nguyễn Du, danh nhân văn hóa thế giới từng khẳng định: “Sách vở đầy bốn vách / Có mấy cũng không vừa”.

Những lời khẳng định này đã phần nào đúc kết được truyền thống hiếu học, trọng sách của dân tộc ta.

Để tiếp tục khẳng định vai trò của sách và đẩy mạnh phát triển văn hóa đọc trong đời sống cộng đồng, ngày 24/2/2014, Thủ tướng đã ban hành Quyết định số 284/QĐ-TTg lấy ngày 21/4 hàng năm là Ngày Sách Việt Nam.

Thời gian qua, Ngày Sách Việt Nam đã ngày càng khẳng định được ý nghĩa, vị trí, vai trò, nhiệm vụ và từng bước đi lên một tầm cao mới. Cụ thể là năm 2021, Thủ tướng đã ban hành Quyết định số 1862/QĐ-TTg, lấy ngày 21/4 hàng năm là Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam.

Thực hiện các Quyết định của Thủ tướng, những năm qua, cả hệ thống chính trị, các bộ, ngành, cộng đồng, địa phương, các nhà xuất bản, các đơn vị phát hành, các thư viện và những doanh nghiệp, cá nhân đã nhiệt tình tham gia hưởng ứng Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam, giúp cho công tác xuất bản có bước phát triển nhanh, làm cho văn hóa đọc có sự tiến bộ đáng được ghi nhận.

Advertisement

Phong trào đọc sách, tặng sách đã đến được nhiều nơi trên cả nước, góp phần thực hiện nhiệm vụ mà Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nêu rõ tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021: “Phải tiếp tục xây dựng, giữ gìn và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thực sự là ‘nền tảng tinh thần’, ‘động lực phát triển’, và ‘soi đường cho quốc dân đi’; phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam, khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, thịnh vượng, tạo ra sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc”.

Vai trò trung tâm của sách trong đời sống

Năm nay, tại thành phố Huế, trung tâm văn hóa đặc sắc của cả nước, vùng đất giàu tính lịch sử, nơi hội tụ nhiều di sản văn hóa giá trị của Việt Nam, lễ khai mạc Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam lần thứ hai cùng Hội sách chào mừng đã được các đơn vị phối hợp tổ chức trang trọng, đảm bảo xứng tầm với sự mong đợi của bạn đọc trong cả nước.

Sự kết hợp giữa nét văn hóa truyền thống cùng yếu tố hiện đại là một cách để chúng ta tôn vinh sách và khẳng định vai trò trung tâm của văn hóa đọc.

Phó thủ tướng Trần Lưu Quang

Sự kết hợp hài hòa giữa những nét văn hóa truyền thống cùng những yếu tố hiện đại là một cách để chúng ta tôn vinh sách và khẳng định vai trò trung tâm của văn hóa đọc trong đời sống văn hóa để dòng chảy văn hóa đọc luôn được khơi thông, tiếp nối.

Chúng tôi tin tưởng rằng các chuỗi hoạt động và sự kiện chào mừng Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam lần thứ hai được tổ chức hôm nay và trong những ngày tới tại thành phố Huế cũng như khắp mọi miền Tổ quốc sẽ thực sự phát huy nét đẹp văn hóa truyền thống: Tôn vinh sách và những người làm sách, phát triển phong trào đọc sách.

Advertisement

Chúng tôi đề nghị cả hệ thống chính trị các cấp, các bộ ngành, cộng đồng, địa phương luôn quan tâm, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các đơn vị xuất bản phát triển theo hướng tinh gọn, chất lượng và hiện đại hóa; đề nghị Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp, tập trung đẩy mạnh phát triển văn hóa đọc, đưa sách vào cộng đồng; các bộ, ngành, địa phương tích cực lồng ghép văn hóa đọc trong tất cả phong trào như: Xây dựng văn hóa, khuyến học…; tiếp tục tạo môi trường thuận lợi nhất để khuyến khích mọi người tham gia viết sách, đọc sách nhằm tạo ra tác phẩm tốt, làm phong phú thêm nguồn sách; tôn vinh các tác giả, văn nghệ sĩ, những tấm gương vì cộng đồng đã đưa sách, văn hóa đọc đến với mọi người, mọi nhà.

Nhân dịp này, đề nghị Bộ Ngoại giao, các tổ chức người Việt Nam ở nước ngoài tăng cường cả sự gắn kết, làm cầu nối cho hành trình Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam lan tỏa đến bà con người Việt đang ở xa Tổ quốc nhưng rất gần về tâm hồn và văn hóa của quê cha đất mẹ Việt Nam.

Một lần nữa, xin được thay mặt Chính phủ, xin chúc các vị đại biểu, khách quý và bạn đọc luôn hạnh phúc và nhiều niềm vui!

Chúc Ngày sách và Văn hóa đọc Việt Nam lần thứ hai và các hoạt động chào mừng trên cả nước thành công tốt đẹp!

Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam lần thứ hai khai mạc ngày 21/4 tại Bảo tàng lịch sử Thừa Thiên – Huế, kéo dài đến hết ngày 25/4. Trong khuôn khổ chương trình, bên cạnh hội sách, còn có nhiều sự kiện đáng chú ý như: Tọa đàm “Chuyển đổi số trong hoạt động xuất bản và nền tảng hỗ trợ xuất bản, phát hành” sáng 22/4; tọa đàm “Dư luận nữ quyền tại Huế xưa và nay” chiều 22/4; tọa đàm giới thiệu sách “Bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc trong tiến trình đổi mới xây dựng đất nước phồn vinh hạnh phúc” sáng 23/4…

Advertisement

Nguồn: https://zingnews.vn/de-dong-chay-van-hoa-doc-luon-duoc-khoi-thong-tiep-noi-post1424222.html

Tiếp tục đọc

Tác giả

Hiểu về ngành xuất bản qua ‘Những con chữ ngoài trang sách’

Được phát hành

,

Bởi

Ông Trần Đình Ba, tác giả sách “Những con chữ ngoài trang sách”, nhận định rằng in ấn, xuất bản thời nay đã là thời của khoa học công nghệ; các hoạt động cũng được chuyên môn hóa.

Trần Đình Ba là tác giả đã có những tác phẩm nghiên cứu ấn tượng như Việt án – Lần theo trang sử cũ, Đằng sau mặt báo – Hồi ký chân dung báo chí Việt buổi ban đầu đến 1945.

Với kinh nghiệm nghiên cứu lịch sử của mình, kết hợp cùng hiểu biết của một người làm trong ngành xuất bản (là một trong những người làm xuất bản tiêu biểu trong dịp kỷ niệm 70 năm ngành Xuất bản, in và phát hành Việt Nam), ông đã thực hiện cuốn sách Những con chữ ngoài trang sách, trưng ra những mảnh nhỏ về in ấn, xuất bản và phát hành sách từ khi có kỹ thuật in chữ rời người Pháp du nhập đến 1945.

Trao đổi với Zing, tác giả chia sẻ về quá trình nghiên cứu, thu thập tư liệu, đồng thời cung cấp góc nhìn đối chiếu, so sánh xuất bản xưa và nay.

Advertisement

Nỗi tò mò từ khi ngồi trên ghế nhà trường

Điều gì khiến ông nghiên cứu về sách vở, xuất bản giai đoạn trước 1945?

– Lý do thì rất nhiều. Trước hết thời gian nửa cuối thế kỷ XIX đến 1945 có nhiều tác giả, tác phẩm hay, nổi tiếng, để lại dấu ấn lớn trong sự phát triển văn học, lịch sử và nói chung là văn hóa Việt Nam một thời như Trương Vĩnh Ký, Trương Minh Ký, Phạm Quỳnh, Trần Trọng Kim, Nguyễn Văn Vĩnh…

Ngay từ khi ngồi trên ghế nhà trường, chúng ta đã được đọc nhiều tác phẩm liên quan của Hồ Biểu Chánh, Khái Hưng, Nguyễn Tuân, Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng Phụng… nhưng số đó còn quá ít so với kho tàng đồ sộ họ để lại.

Đó là lý do thôi thúc tôi phải tìm đọc thêm và không chỉ ở mảng văn học, mà những tác phẩm lịch sử, địa chí của Diệp Văn Kỳ, Đặng Thúc Liêng, Cao Hải Để, Đào Trinh Nhất, Ngô Vi Liễn, Huỳnh Thị Bảo Hòa…

Thêm nữa, sách vở, hoạt động xuất bản thời gian nửa cuối thế kỷ XIX đến 1945 hiện nay lưu trữ, còn lại không đầy đủ. Hoạt động xuất bản thời gian này rất ít sách viết. Chẳng hạn sách Lịch sử xuất bản sách Việt Nam năm 1996, nội dung dành cho thời gian cuối thế kỷ XIX đến 1945 chỉ hơn 40 trang, không bao quát được diện mạo xuất bản thời gian đó và chỉ tập trung mảng xuất bản.

Advertisement
con chu ngoai trang sach anh 1

Tác giả Trần Đình Ba. Ảnh: Thanh Trần.

Việc cần có tài liệu tìm hiểu, bổ khuyết một mảnh nào đó cho hoạt động in ấn, xuất bản, phát hành sách từ khi có kỹ thuật in chữ rời của phương Tây du nhập vào theo bước chân người Pháp cho đến 1945, là rất cần thiết không chỉ đối với người trong nghề nói riêng, mà cả với độc giả nói chung.

Qua đó, chúng ta hình dung rõ hơn về in ấn, xuất bản, phát hành sách ở Việt Nam trong một khoảng thời gian gần cả 100 năm còn chưa có nhiều người tìm hiểu hệ thống.

Tất nhiên, để thực hiện được một tác phẩm thiên về in ấn, xuất bản, phát hành như thế, cần nhiều thời gian, công sức và nhất là nguồn tài liệu liên quan.

Lợi thế của tôi là người làm trong nghề, hiểu biết mức độ nhất định về lĩnh vực này. Trước khi thực hiện tác phẩm này, tôi đã dành thời gian rảnh rỗi ít ỏi có được để đọc, gạn lọc, tìm hiểu, viết bài đăng liên quan đăng rải rác ở các báo, tạp chí: Thanh niên, Phụ nữ TP.HCM, Pháp luật TP.HCM, Văn nghệ TP.HCM, Zingnews… Trong đó có những chuỗi bài dài kỳ “Phía sau trang sách”, “Mở trang sách cũ”.

Từ một dung lượng nội dung nhất định đã thực hiện rời rạc, tôi tạo động lực cho bản thân xây dựng đề tài, dựng khung đề cương và từ đó viết, bổ sung để tạo thành tác phẩm Những con chữ ngoài trang sách.

Advertisement

Ông đã thu thập, tìm kiếm tài liệu về tiến trình phát triển của ngành xuất bản như thế nào?

– Tư liệu cho đề tài có hai nguồn chính.

Một nguồn là ghi chép, hồi ký, hồi ức của những người thời ấy hoặc liên quan Trương Vĩnh Ký, Hồ Biểu Chánh, Đặng Thúc Liêng, Vũ Bằng, Ngọc Giao, Nguyễn Công Hoan, Vũ Ngọc Phan, Đào Duy Anh, Hồ Hữu Tường… Những hồi ký, hồi ức đó đề cập nhiều đến hoạt động báo chí và xuất bản sách dù chỉ viết xen lẫn vào trong hồi ký của họ.

Bên cạnh đó là báo chí khắp ba kỳ cuối thế kỷ XIX cho đến 1945 thỉnh thoảng vẫn đề cập đến xuất bản sách hay giới thiệu sách mới như Thông loại khóa trình (Sự loại thông khảo), Nam Kỳ, Dân báo, Nông cổ mín đàm, Công luận báo, Phong hóa, Điễn tín, Tràng An báo, Sài Gòn

Từ những sách hồi ký, hồi ức mà bản thân có được, cũng như nguồn file báo chí liên quan tiếp cận được, tôi lần về những tài liệu sách vở liên quan được họ đề cập.

Advertisement

Nhưng trong khi sử dụng tài liệu, tôi cũng phải vất vả để đối sánh giữa ghi chép trong hồi ký, hồi ức theo trí nhớ của người liên quan với thực tế đã xảy ra. Vì có những ghi chép các tác giả nhầm thời gian, sự kiện hoặc nhầm tên tác giả, tác phẩm.

Chẳng hạn Nguyễn Công Hoan nhớ tác phẩm Thế lực Khách trú và vấn đề di dân vào Nam Kỳ của Đào Trinh Nhất là do nhà in Nghiêm Hàm thực hiện, nhưng thực tế là do Nhà in Thụy Ký in năm 1924; hay cuốn Loạn Thái Nguyên của Trần Huy Liệu in năm 1935, trong khi bản thân ông lại nhớ nó ra đời sau khi Tiếng vang làng báo đình bản, mà Tiếng vang làng báo đình bản năm 1936…

Ngoài nguồn nguồn tư liệu trên, thì quan trọng hơn nữa phải có tài liệu thực chứng là chính những sách đã được xuất bản.

Bản thân tôi hay tìm tư liệu để phục vụ công việc biên tập, đối sánh việc sử dụng tài liệu tham khảo, trích dẫn của các tác giả cũng như có nguồn tài liệu sử dụng viết báo (Nhờ nguồn ebook có được từ Thư viện quốc gia Pháp, Thư viện quốc gia Việt Nam và nhiều nguồn khác với khoảng 2 vạn tài liệu khác nhau, trong đó một lượng lớn là những sách xuất bản 1945 trở về trước); nên khi triển khai đề tài này, mình có thể đọc được những tài liệu liên quan đó để dẫn chứng.

Nhưng với quỹ thời gian hạn hẹp, cũng như viết dạng khái quát theo chủ đề, nên không thể nào bao quát hết được tất cả sách, tài liệu liên quan mà tôi được tiếp cận, đó là chưa kể còn thiếu rất nhiều tác giả, tác phẩm mà bản thân chưa thể tiếp cận. Trong tác phẩm Những con chữ ngoài trang sách, tôi chỉ có thể điểm qua được vài trăm đầu sách cùng các tác giả liên quan trong đời sống xuất bản thời gian đó.

Advertisement

Trong quá trình nghiên cứu, có điểm gì về ngành xuất bản ông cảm thấy đặc biệt thú vị?

– Một cách bao quát và chung nhất, thì ngành nào cũng có những nét riêng biệt làm nên đặc trưng so với ngành nghề khác. Hoạt động xuất bản cũng vậy.

Những điểm thú vị nếu gạn lọc, tôi có thể là nói đến những nét riêng nho nhỏ, khác biệt của xuất bản 1945 về trước như việc in giá trên bìa 1, có sách đưa cả mục lục hoặc yếu mục lên bìa 1; hay không như bây giờ có trang lưu chiểu ghi rõ người chịu trách nhiệm xuất bản, biên tập, dàn trang, vẽ bìa và số lượng in, đơn vị in… thời đó trang này chủ yếu chỉ ghi địa điểm in ấn, số lượng bản in, bản thường, bản đặc biệt nếu có mà thôi; và sách thời đó cũng như báo, đăng rất nhiều quảng cáo cho đủ thứ nhãn hàng, không chỉ ở bìa 4 mà cả có ở trong trang nội dung.

Còn về tổng quan, dẫu mỗi thời, hoạt động in ấn, xuất bản, phát hành có khác nhau, vẫn có những mẫu số chung như trong xuất bản vẫn có những ông lớn – cả nhà nước và tư nhân; sách cũng đa dạng thể loại, phân nhiều cấp độ như sách bản phổ thông, sách đặc biệt cho người chơi sách; có những giai đoạn sẽ có những dòng sách được độc giả ưa chuộng, trở thành trào lưu như hiện tượng tiểu thuyết Tàu đầu thế kỷ XX, tiểu thuyết ba xu giữa những năm 1930, cũng như xuất bản thời nay từng có dạo tiểu thuyết đam mỹ tạo sóng trong làng xuất bản…

con chu ngoai trang sach anh 2

Sách Những con chữ ngoài trang sách của Trần Đình Ba cung cấp nhiều thông tin thú vị về ngành xuất bản Việt Nam. Ảnh: ĐB.

In ấn, xuất bản và phát hành ngày nay được chuyên môn hóa

Đâu là điểm khác biệt lớn nhất giữa xuất bản ngày nay so với giai đoạn ông nghiên cứu trong sách?

Advertisement

– Nếu nói về khác nhau, có lẽ phải có cả một nghiên cứu đối sánh, thống kê mới hợp lẽ được. In ấn, xuất bản thời nay đã là thời của khoa học công nghệ rồi.

Đơn cử như việc in sách không còn phải tỉ mẩn nhặt từng con chữ bỏ vào khuôn in như trước nữa, mà đã tiến tới bước máy móc được lập trình theo sự điều khiển của con người để in ấn. Hay phát hành thời xưa để sách đến được với người đọc, phải thông qua hệ thống đại lý là các cửa hàng sách lớn nhỏ ở các tỉnh thành.

Ngày nay việc kinh doanh, phát hành sách theo cửa hàng sách truyền thống nhỏ lẻ theo hộ gia đình thậm chí đang thui chột, các cửa hàng sách gia đình chủ yếu bán sách giáo khoa, sách tham khảo và văn phòng phẩm cho học sinh, còn các hiệu sách lớn cũng phải chịu sự cạnh tranh khốc liệt với các sàn thương mại điện tử mà người có nhu cầu, chỉ cần cài đặt ứng dụng trên thiết bị điện tử cá nhân, thực hiện vài thao tác là có thể ngồi chờ sách được giao đến tận tay trong dăm ngày hay thậm chí là trong 2 giờ (ở những thành phố lớn).

Như trên chỉ là hai khác biệt cơ bản về in ấn, phát hành của ngày xưa so với ngày nay.

Lại có những sự khác biệt cũng rất đáng kể như khoảng thời gian từ cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX, khi việc in ấn, xuất bản nằm trong tay các nhà in công tư. Phải đến cuối thập niên 1920, đầu thập niên 1930, mô hình nhà xuất bản mới hiện diện và vươn lên thực hiện vai trò xuất bản, phát hành, các nhà in dần lui về hậu trường chuyên trách chức năng in ấn.

Advertisement

Còn hiện nay, hoạt động in ấn, xuất bản và phát hành được chuyên môn hóa hơn. Nhà in thực hiện nhiệm vụ nhà in, nhà xuất bản thực hiện việc xuất bản (khai thác bản thảo, biên tập, thiết kế, xuất bản sách).

Trong hoạt động này, các công ty sách tham gia năng động và có vai trò lớn. Việc phát hành, kinh doanh tập trung vào các công ty nhà nước, tư nhân.

Thời gian 1945 trở về trước, các nhà xuất bản tư nhân mọc lên rất nhiều. Thậm chí có những nhà xuất bản trở thành thế lực lớn của làng xuất bản như Tân Dân, Mai Lĩnh, hay Đời Nay…

Nhưng cũng có những nhà xuất bản tư nhân được lập nên với quy mô nhỏ phải giật gấu vá vai như đơn vị của Huy Cận – Xuân Diệu, Nguyễn Đức Chính. Thời nay, nhà xuất bản là của nhà nước, tư nhân tham gia hoạt động xuất bản phổ biến ở hình thức các công ty sách…

Ông nhận xét thế nào về tiến độ phát triển của ngành xuất bản thời gian gần đây và ngành sẽ đi theo hướng nào trong thời gian tới?

Advertisement

– Ngành xuất bản thời gian gần đây rõ ràng là phát triển nhanh, mạnh về số lượng đầu sách được xuất bản, đa dạng thể loại sách xuất hiện trên thị trường.

Ngành xuất bản thời gian gần đây phát triển nhanh, mạnh về số lượng đầu sách, đa dạng thể loại trên thị trường.

Trần Đình Ba

Có những dòng sách đang thực sự nhận được sự quan tâm của các đơn vị xuất bản và độc giả như sách về chuyển đổi số, sách về chữa lành, sách văn học kinh điển của Việt Nam và thế giới…

Còn vế sau của câu hỏi “ngành sẽ đi theo hướng nào trong thời gian tới?”. Đây là một câu hỏi mang tính dự báo. Mà dự báo thì luôn có xác suất đúng sai như dự báo thời tiết vậy. Nó phụ thuộc vào định hướng của cấp quản lý, vào đường hướng phát triển của các đơn vị xuất bản góp phần tạo nên tổng thể bức tranh chung về hoạt động xuất bản Việt Nam.

Đọc được sách hay, hãy gửi review cho Zing News

Advertisement

Bạn đọc được một cuốn sách hay, bạn muốn chia sẻ những cảm nhận, những lý do mà người khác nên đọc cuốn sách đó, hãy viết review và gửi về cho chúng tôi. Từ ngày 21/4, Zing News mở chuyên mục “Cuốn sách tôi đọc”, là diễn đàn để chia sẻ review sách do bạn đọc gửi đến qua Email: [email protected]. Bài viết cần gửi kèm ảnh chụp cuốn sách, tên tác giả, số điện thoại.

Trân trọng.

Nguồn: https://zingnews.vn/hieu-ve-nganh-xuat-ban-qua-nhung-con-chu-ngoai-trang-sach-post1422238.html

Advertisement
Tiếp tục đọc

Tác giả

MC Phan Đăng: ‘Đọc sách cũng giống như yêu’

Được phát hành

,

Bởi

“Nếu không có phương pháp, không có mục tiêu thì ngay cả khi chúng ta yêu sách, chúng ta đọc sách cũng là một tình yêu lầm lạc”, tác giả Phan Đăng nhấn mạnh.

Chào mừng Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam, nhà báo – tác giả Phan Đăng tổ chức buổi talk show với nội dung “Đọc sách rất nguy hiểm nếu…”, tập trung vào các vấn đề độc giả quan tâm: Nên đọc sách như thế nào? Phương pháp đọc? Lựa chọn sách phù hợp với lứa tuổi, đối tượng?…

“Nếu như thời ấy có ai đó nói cho tôi biết, đọc sách là rất tốt, nhưng phải có mục đích đọc, phải có phương pháp đọc, phải có kỹ thuật đọc thì con đường tôi đi sẽ được rút ngắn lại rất nhiều. Phải đến bây giờ – 39 tuổi, tôi mới thật sự hiểu thế nào là ‘đọc quên để nhớ’, thế nào là ‘đọc của người để trở thành mình’ chứ không phải ‘đọc của người để trở thành nô lệ cho người’. Điều này thấm thía và quý giá vô cùng. Nó thực sự làm tôi như được bung ra, vỡ ra để nhìn thấu cả một chân trời mới”, tác giả Phan Đăng chia sẻ.

Tac gia Phan Dang anh 1

Tác giả Phan Đăng.

Phan Đăng so sánh rất dí dỏm, yêu mà không có phương pháp cũng chết, yêu không có phương pháp, cái giá phải trả rất đắt, có khi đừng yêu còn đỡ hơn, đọc sách cũng vậy.

Theo anh, có nhiều hệ lụy của việc đọc không có mục tiêu, thứ nhất đó là “tầm chương trích cú”, trong đầu lúc nào cũng sống bằng ý nghĩ của người khác mà cứ tưởng đấy là của mình.

Advertisement

Thứ hai là tin hết vào sách. Như vậy, dễ trở thành một kẻ độc tài tri thức, thấy ai đó nói không giống kiến thức mình đọc được tỏ thái độ cực đoan.

Hệ lụy thứ ba, đem mớ lý luận đọc được “tấn công” đối tượng nào đó nên mới có những cuộc bút chiến trên mạng xã hội khiến nhiều độc giả tin một cách mù quáng. Thực tế, có không ít người vẫn tin những chuyện hàn lâm, nhưng thật ra chẳng phải để cùng khai phóng, trao đổi về chân trời tri thức mà mục tiêu là đem mớ lý thuyết đấy “mài” thành lưỡi lê sắc bén cứa vào da thịt người khác nhằm chứng tỏ cái tôi hơn người.

Cái tôi là ảo tưởng của lầm lạc

Về phương pháp đọc, tác giả Phan Đăng cho rằng đọc sách phải có chiến lược, mục tiêu đọc chứ không bạ đâu đọc đấy, không lan man.

“Khi xây dựng mục tiêu đọc, phải trả lời được hai câu hỏi. Câu hỏi thứ nhất là chúng ta muốn phát triển ngách tri thức nào? Bể tri thức của nhân loại mênh mông vô tận, bạn có mười đời cũng không đọc được hết nhưng có quyền chọn một ngách để đào sâu tát cạn. Không hẳn vì mong muốn trở thành một chuyên gia trong lĩnh vực đấy mà đơn giản thỏa mãn tận cùng những khát vọng của bản thân. Muốn làm được điều đó, phải phát triển kiến thức nền, phông văn hóa cho chính mình. Như vậy, mới có một lộ trình đọc tốt”, tác giả Phan Đăng khẳng định.

Tac gia Phan Dang anh 2

“Ai cũng phải có một cuốn sổ đọc của riêng mình”, tác giả Phan Đăng bày tỏ.

Tuy nhiên, Phan Đăng cho rằng nếu chỉ có kiến thức ngách mà không có kiến thức nền thì chỉ thấy vài giọt nước chứ không thấy được cả dòng sông… và ngược lại. Để vừa cảm nhận được sự cô đọng, tinh túy của một giọt nước hay sự mênh mang, rộng lớn của dòng sông phải đọc cả tri thức ngách lẫn tri thức nền. Điều đó giúp cho các bạn có thể chia sẻ với con cái, cùng hoạch định một chiến lược đọc rõ ràng.

Advertisement

“Ai cũng phải có một cuốn sổ đọc của riêng mình”, tác giả Phan Đăng bày tỏ.

Theo anh, khi đọc cần một đầu óc khai phóng và kỹ thuật hoài nghi. Thậm chí, đọc trong sự trăn trở lật đi lật lại không ngừng nghỉ.

“Đọc sách rất nguy hiểm nếu… không cẩn thận thì càng đọc càng nuôi nấng cái tôi của mình, mang cái tôi để hơn thua với cuộc đời. Trong khi cái tôi theo quan điểm của Phật giáo, vốn dĩ nó không có thật, là một ảo tưởng của lầm lạc mà thôi. Đọc sách mà mang kiến thức của mình để coi thường người khác thì đọc làm gì. Đây là những hệ lụy rất nguy hiểm. Nếu không có phương pháp, không có mục tiêu ngay cả khi chúng ta yêu sách, chúng ta đọc sách đó cũng là một tình yêu lầm lạc”, tác giả Phan Đăng nhấn mạnh.

Phan Đăng từng công tác tại báo An ninh Thế giới. Anh được nhiều người biết đến trong vai trò một bình luận viên thể thao, MC chương trình Ai là triệu phú. Phan Đăng từng ra mắt các cuốn sách: Ở trong đầu tri thức, Ơ kìa, làng bóng trong mắt tôi, 39 câu hỏi cho người trẻ

Nguồn: https://zingnews.vn/mc-phan-dang-doc-sach-cung-giong-nhu-yeu-post1422829.html

Advertisement

Tiếp tục đọc

Xu hướng